کَبودْراهَنگ که به شکل کَبودَرآهَنگ و کبوترآهنگ هم نوشته و تلفظ میشود، شهری است در استان همدان ایران.
کبودرآهنگ مرکز بخش مرکزی شهرستان کبودرآهنگ است. تاریخ بنای شهر کبودرآهنگ
طبق قرائن و شواهد موجود به بیش از چهارصد سال نمیرسد. کبودراهنگ مرکب از
دو کلمه کبود و راهنگ است یا همچنانکه در زبان ترکی همدان کورنگ تلفظ
میشود، کلمهای مرکب از گؤگ و راهنگ است. یکی از معانی کلمه گؤگ یا گؤی در
زبان ترکی، کبود است. اتصاف راهنگ به کبود یا گؤگ به علت کثرت کبوترهای
چاهی در این ناحیه است.
لغتنامه دهخدا از قول آنندراج مینویسد: کبودرآهنگ نام یکی از قرای همدان
است و طائفه جلیله حاجیلر قراقوزلو در آن متمکن و متوطناند و فخرالمحققین
حاجی محمد جعفر، متخلص به مجذوب صاحب مراحل السالکین و غیره از آنجا بوده و
در سنه 1238 ه". ق. در حوالی مرقد سید حمزه در تبریز رحلت نموده و تکیه
متعلق به ایشان معروف است.
مشخصات شهرستان
-شهرستان کبودرآهنگ در فاصله 58 کیلومتری شمال استان همدان واقع شده و مشخصات جغرافیائی این شهرستان در طول شرقی حداقل 35 درجه و 3 دقیقه و حداکثر 35 درجه و 4 دقیقه و در عرض شمالی حداقل 48 درجه و 45 دقیقه قرار گرفته است ارتفاع این شهرستان از سطح دریا 1680 متر است و مساحت این شهرستان 4020 کیلومتر مربع است که حدود 4/20 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است به همین ترتیب از لحاظ وسعت دومین شهرستان محسوب می گردد این شهرستان از طرف غرب به شهرستان بیجار از استان کردستان و از طرف شرق با شهرستان رزن و از طرف جنوب با شهرستان همدان و از طرف شمال با شهرستان خدابنده زنجان همسایه می باشد و شهرستان کبودرآهنگ از سال 1367 به شهرستان تبدیل گردیده و هم اکنون دارای 3 بخش، 3 شهر و 10 دهستان و 127 روستای دارای سکنه می باشد و از لحاظ بررسیها انجام گرفته در مطالعات آمایشی سرزمین و تقسیم بندی نواحی استان از ناحیه شمالی استان می باشد.
زبان:
مردم شهر کبودراهنگ وتمامی روستاهای آن به زبان ترکی آذربایجانی صحبت میکنند.
1-2- وجه تسمیه شهرها و بخشهای تابعه
2-2- گل تپه: نام یکی از 3 بخش شهرستان کبودرآهنگ گل تپه است، این بخش در غرب شهرستان واقع شده و از شمال به بخش شیرین سو از شرق به دهستان کوهین از بخش مرکزی از غرب به استان کردستان (شهرستان بیجار) و از جنوب به شهرستان بهار محدودد می باشد و دارای 3 دهستان و تعداد 46 روستای دارای سکنه و یک شهر می باشد مرکز بخش شهر گل تپه است که در عین حال مرکز دهستان گل تپه نیز می باشد.
وجه تسمیه گل تپه: در نزدیکی شهر تپه، خاکستری وجود داشته که به زبان محلی و ترکی به آن کول می گویند، به مرور زمان این نام از کول به گل تپه معروف شده است.
3-2- شیرین سو: نام یکی از 3 بخش شهرستان کبودآهنگ است، این بخش در شمال شهرستان واقع شده و از شمال به استان زنجان (بخش قیدار) از شرق به شهرستان رزن و از جنوب به بخش مرکزی و گل تپه و از غرب به شهرستان بیجار از استان کردستان محدود است و دارای 2 دهستان و تعداد 27 روستای دارای سکنه و یک شهر می باشد مرکز بخش «شیرین سو» است که در عین حال مرکز دهستان شیرین سو نیز می باشد.
وجه تسمیه شیرین سو: در مرکز شهر در مدت زمانهای پیشین چشمه آب شیرین و گوارائی وجود داشته که نیز آب چشمه بسیار زلال و شیرین بوده که مورد استفاده مردمان منطقه قرار گرفته که نام روستای شیرین سو از آن گرفته شده و بعداً هم شهر با همان نام معروف شده است.
3- وضعیت آب و هوائی منطقه:
شهرستان کبودرآهنگ دارای آب و هوائی تقریباً بیابانی بوده و دارای تابستانهای گرم و زمستانهای سرد می باشد اما به تنوع طبیعی در این شهرستان که باعث شده بخش مرکزی عمدتاً به صورت دشتی وسیع و بخشهای گل تپه و شیرین سو از منطقه ای کوهستانی و تپه ماهورهائی تشکیل گردد.
4- رودها و واحدهای مهم آبی و چشمه سارها که در حوزه سرزمینی شهرستان جریان دارند.
مهمترین رودخانه هائی که در شهرستان کبودرآهنگ جریان دارند عبارتند از:
الف- رودخانه قره چای که حوزه آبریز آن از ارتفاعات کوههای الوند بوده و از این مناطق سرچشمه می گیرد و در مسیر از جنوب دشت کبودرآهنگ (روستای کوریجان) عبور کرده و به طرف بخش شراء شهرستان همدان جریان پیدا می کند و به علت عدم وجود ایستگاههای سنجش دبی این رودخانه در مرز خروجی شهرستان مشخص نمی باشد.
ب- رودخانه تلوار، که در حاشیه مرزی شهرستان کبودرآهنگ و شهرستان بیجار از توابع استان کردستان، جاری می باشد این رودخانه از ارتفاعات آغ داغ در شمال غرب استان همدان سرچشمه می گیرد و جزء شاخه های رود قزل ازون می باشد که در گیلان به سفید رود معروف است و به دریای خزر وارد می شود.
دو رشته رودخانه یکی از دهستان قهورد سفلی بنام تلوار چای و دیگری از حوالی روستای چالو بنام رودخانه شور به ترتیب در شمال غربی و شمال شهرستان جاری بوده که به رودخانه تلوار می ریزد.
5- وجود مراکز طبیعی در شهرستان که جاذبه توریستی داخلی و خارجی دارند.
این غار یکی از شگفت انگیزترین پدیده های طبیعی در ایران و جهان است که در شهرستان کبودرآهنگ و در بخش گل تپه این شهرستان در جوار روستای علیصدر واقع شده است، قدمت شناخت غار به دوران صفویه برمی گردد که از آن به عنوان پناهگاه در جنگ ها استفاده شده است ولی بعدها در اثر گذشت زمان و حوادث طبیعی، ورودی های آن مسدود گردید تا اینکه در سال 1349 به طور ناقص شناسائی شده و در سال 1352 توسط کوهنوردان همدان و با همکاری ادارات ذیربط به دنبال تحقیقات و کاوشهای پیگیر، در ورودی های غاز=ر که سوراخی صعب العبور بود شناسائی و سپس از مرمت آماده بازدید عمومی گردید.
غار علیصدر از دریاچه ای بسیار زیبا تشکیل شده که دارای آبی زلال و بی رنگ و بو می باشد این دریاچه به راهروها و تالارهائی مرتبط می شود که در حال حاضر با استفاده از نورافکن های نصب شده درون غار کاملاً برای بازدید کنندگان قابل رویت می باشد درون دریاچه قایق هائی به کار گرفته شده تا مراجعین بتوانند به راحتی از تمامی تالارها و راهروها بازدید نمایند.
سقف و دیوارهای غار از استالاگیت های بسیار زیبا تشکیل شده که نظر هر بیننده را به خود جلب می کند، آب دریاچه غار در زمستان گرم و در تابستان خنک می باشد. غار علیصدر از زمینهای آهکی دوران دوم زمین شناسائی است که در این زمینها آبهای اسیدی خارجی در رگه های سنگهای آهکی نفوذ کرده و باعث انحلال تدریجی و ایجاد حفرات در آنها شده اند که می توانند آبهای خارجی را در سطح وسیعی در خود نگهداری نمایند غار علیصدر جاذبه ای بسیار به یادماندنی دارد و همه ساله جمع کثیری از نقاط مختلف کشور و جهان از آن بازدید می نمایند در حال حاضر این غار به یک مجتمع سیاحتی و تفریحی مبدل شده که دارای همه نوع امکانات رفاهی، اقامتی، خدماتی، درمانی و تفریحی می باشد.
منبع: سایت دانشگاه پیام نور
شاعر: حاج غفار حاجیی
یر یوزونه آخاردو چوخ چایلارون گُزلیدی باهارلارون- یایلارون
سازون سوو دامنیوه آخاردو بند سوونا حاجی لیلک باخاردو
بنده باخان شیخ علی قلی چارداقو بالا اصغرین پوشتکی و مالاقو
چارداق اوستن مالاقون ووراردو سو ایچینده ایاق اوسته دوراردو
مزرعده وارویدو چای باغلارون گَنجه خانا قلی آباد داغلارون
علی آباد جهرآبادون چولری برزگرین پینه وُران اَلّری
راهنگ باغونون مُووزو ایده سی مَلِک قالا دیوارونون کولگه سی
بند بوغولوب دالدا سویو قالاردو اکِنلِگه یونجالوقا آشاردو
سازون چولونون بوغداسو- آرپاسو جهرآبادون آغاچلارو قارقاسو
شمیرآباد آغاچلارو هَواسو قیرقلرین- سرچه لرین لوواسو
امیرنظام قالاسونون باغچاسو آلماسویو- هیواسویو- آلچاسو
تونگولدن دَهنه سویو ایچردیک اوراق چاینان ارخیدن اوت بچردیک
فاطما ننه تنّره اوت سالاردو چورک یاپا کرمه قالاخ قالاردو
قاتوخ چالوب گودوشو دولدوراردو اِرتَه دوروب حیاط کوچَن سولاردو
قویون گِچی طولَلَرده مَلردی کریم دادا اِرته پِیین اَلردی
عرشَه طرف خروس سَسی چاتاندا عِیوَض دایو ناخورا مال قاتاندا
شیرین باجو قالون گرده یاپاردو کریم دایو اُدون داما آتاردو
عباس قلی چولده اکِن اَکَنده یورقون اولان زمان چیپق چکنده
آخشام چاغو چولدن سورو گَلَردی پیشوازونا بالالارو مَلردی
یایدا اوندا سرین یِللَر اسردی هاشُم دایو گلوب کرپیچ کَسَردی
صوفوسلیم اذان وِروب داملاردا مناجات الیوب اوباشدانلاردا
شوکت خانوم گلین لَری بَزَردی آهوننه هردَن قوروت اَزردی
یادش بخیراوندا توقا سورَردیک بیل دستنی اِشّک اِیدوب مِنَردیک
سیقِرلَری باغلویاردوک جَنجَلَه شمیرآباد بنزیردی جنگله
بانالاردا مووز کشمیش آشوردو سیئچان گلوب گجه اونو داشوردو
کیپرلری گوروب ئیلان توتاندا پشیکلری سیچان دوتوب اوتاندا
گرملریدی آخشام سورو گلنده بالاقوزو قویونلارو امنده
تنّر لَردن گُوگه گِدَن توتونلر مرتابودا تیردن اولان ستونلر
کچه بورکلر- کوله جلر- کورکولر کَند ایچینه یاواش گَلن تولکولر
بوقلمون وغازلارون بالاسو اردک ایلن تویوخلارون لاناسو
غلبیرایلن چایدان بالوخ دوتاردوخ ریزلرینی درمانوچو اوتاردوخ
قارقاگلوب یردن صابون باساردو اوقولویوب فوری اونو قاچاردو
قره چیلرچولده چادر ووراندا چادرلارون بیرگوی یرده قوراندا
الده اولان انگلیسی چراغلار اشیقینده یول یرین قوناخلار
خانم باجوسیزاندا ایش توخوردو کاظم دایو یاخچوناقل اوخوردو
کورنگمیزین قیشلره یایلارو کریزلری-دهنه لری-چایلارو
کنده اوگون گجلرقورد گلردی کوپک چاتوب دامدان اونا هورردی
جومچه خاتون چای ایچنده گزردی کرتن کالاش شوق ایلیوب اوزردی
چاراطرافدا جاری اولان بولاغلار یوک آلتوندا خسته قالان الاغلار
چیلپاق اشک قاچوب شلاق اتاندا کولوک اوسته دالوقویلو یاتاندا
تاماشایدوالاغ کتیل ییخاندا یوک آلتوندان سرعت ایلن چخاندا
دگیرماندا بوغدالار اون اولاندا کورک ایلن گنولره دولاندا
ملا اسماعیل مکتبنه گردیک درس اوخویوب قرآن ازبر ادردیک
باغلویاردوفلکینه قیشلری فلکینه چوخ واردو مشتری
قویولارون باهارسووو داشاردو حیاطلاردان کوچه لره آشاردو
آنبارلارون سامانلارو یونجاسو گل ممدین خورجین ایلن تایچاسو
گلین لرین یوزدکی یاشماقلارو لچک ایلن-چادرو-باشماقلارو
ادونلوقا یایدا اودون باساردوخ قیش اوونیده تیردن قوون اساردوخ
اطاقلارون رفه لری-طاقچاسو شاه صنمی وردنه سی-بایدا سو
کلیدکلم گل میخ ایلن دروازا آچ قاپونو چولدن گلیب مش راضا
قره پشیک گلبه رودا د قاردو نمورتاسون اردک اوردا قویاردو
سویقلوب گول ده قازلار چمنده قنادلارون شیرپلادوب چخنده
جیران خالا سهرابونو بلردی قیزاوشاقون قولاخلارون دلردی
کل داشویان دده ببه گلدیلر کل آپاروب یونجالوقا سردیلر
کیف الیوب الاغو قوودوراندا پالان اوسته قاچان یرده دوراندا
سارواینک آخشام چاتوب ناخوردان چوخ آجوخوب سامان ییرآخوردان
بلودگلوب گویدن دولو یاقاندا ریحان عمه گچی لری ساقاندا
قیناتانون عزتی حرمتی قینه ننین توپخاناتک قدرتی
یردن چخان قزیاقویوویارپوزلار یای عالمی اوجوقره قارپوزلار
قلی آبادون قووانلاری پاتلویوب شیرین لیکدن بندبندن چارتلویوب
گوالاسو اون تومنه آلاردوک تایری وارگوالانو قالاردوک
گوزووانلارتاالاغاباتاردو بدبخت الاغ فوری یره یاتاردو
کسلان چایوسرعت ایلن آشاردو گاهدانداطغیان الیوب داشاردو
تلیک ایلن ایده گولون قوخوسو دیکبورگلوب خوش سس ایلن اوخوسو
ممدآقاجنس آپاروب خرمنه ارسین ایلن-صابون ایلن-وردنه
کنده گلوب اوندا بووان گرده سی شیره پزین حلواسویو-ارده سی
بازارداکی حجره نین اق سقلی حاج کتاب وگل ممدو صدق علی
داش تارازو-پشت تخته -قاپانلار تله جیگه باهم دوشن سچانلار
بوستانلوقانصب اولونان قوش قووان ضابط لاروکندخداودشتبان
طوی باشلانوب دوشدویولاخونکین مسمه باجی گل صنم و آفرین
چوپانلارون مزلی سنگ داغلارو سوت اوزونون کره سی یاغلارو
شاگردمغازه اوجادان سسلنی بستنی واربستنی واربستنی
بش قرانابستنینی آلاردوک تام تام ادوب بیرساعاتایالاردوک
گوهانونان یرده شوخوم کسنده شوخوملویوب شش آرپانواکنده
باهاراولوب آلاچرپویاقاردو دامچوایدوب قیش اوینه آخاردو
یای آخری باغدائوزوم سرنده مویزاینسی ورگاهودان گلنده
قوش وارودو ادوادام الادان قرمزی گل آدی چاناخ چاتلادان
واراداشاشریک اولان قونشولار خمیریاپان قاتوق یقان طویچولار
پایوزچاتوب ناقادسوواخ دوتاردوک کمک لشیب دام داشلارو سوواردوک
الک دلک منشدی اوینویاردوک بوزاوستونه آنقوراقو وراردوک
پتله آشو اوماج آشوایچردیک قره بزی شلوارلوقا بچردیک
کرم دایو لَه لَی نن ات آلاردو کوکب باجو شوربایا تُرب سالاردو
سارو پشیک کولده یاتوب قالاردو گیجه دوروب قاب قاشوقو یالاردو
تیمورعمو بلاق اوتو ساتاردو کلبه نبی پاموق ویونگ آتاردو
پاجالاردان گونش دوشوب سیزانا بالاقوشلاریوزگتریب ایوانا
بیرگون ننه قارقوش اِدَردی موسان اگیت الن-حلوایین-قان قوسان
اگیت ارخن الاه گتیرسین یره قان قیترن ورما اوی بیر بره
بیرده اوگون سایلویوردوصغرانو تزباش ییی صغیرقالای سوزمانو
بیرگون اولوب ایلده آخر آدینه تپچی پشیب امواتلارون یادینه
اوگون هامی قبراوستونه گدردی الولره فاته نثار ایدردی
محرم چاتماموش قرا گیردیک کوچه لرده حسین(ع) حسین(ع) دیردیک
پایوز وقتی کورسولرده قورولدو پنجریه قالون پرده ورولدو
ساقسوچاناق شورباسونون مزه سی تازا لواش قرمزسوقان سبزه سی
ساقسی چولمکین قاینیان شورباسو قارون ایچینده جمع اولان قورماسو
کوچه لرده ایاق یالون اوشاقلار بایرام اولوب الگوجلنن قولاخلار
دومان گلوب کندی دومان باساردو گل پر گلین میخدن چیراغ آساردو
حاج خانمون صاندوقداکی پارچاسو ارشته سی-پتله سی یو-یارماسو
لاباندیو –ارسینیو قولباقو بالا قیزنه توخیان قورچاقو
جاهاز گلوبدور بوگیجه ریحانا یریوخودو دوزدوانو سیزانا
کورسو کلی کاناپایدو بیزلره حرارتی شفا وروب دیزلره
قان آخور و پیچاق کسیبدور الی شیطان تورو باس اوستونه زلف علی
دلاک اوگون میدانداباش چالوردو باش قیرخلیب توکی یرده قالوردو
سوق وروب کاش کالمیون اتاردوک سانجولانوب یوزی قویلو یاتاردوک
ایاق یولو جاندان سالوب انسانو ککلیک اوتویدوساکن ودرمانو
دش آغرویا ختمی گلن ایچردیک باش آقرویا بورمادران بچردیک
سیزده بدرده یونجا دملیردیک یملیک دریب توپراقونان ییردیک
آقایازان یره دشمه دعاسو الی یاخچوشفا ویروب خداسو
بعضی مریض سید گیله گدردی سید اونو سیلینن پرپیلردی
زکات وروب مالارو پاک اولاردو خمسین وروب کلی چالاک اولاردو
قارداش باجویا احترام ادردی هفته باشو گورماقونا گدردی
خام باجونون قیش اونده یخدانو یخدانوتاجمع الیوب پارچانو
بیرطرفینده ساخلیوب بوغچانو اویان طرفده برکیدوب آلمانو
بایرام اولوب بیزده پلو ییردیک کیف الیوب قیمه چلو ییردیک
گچن زمان چوخ خوشودو ارکلر یملیدی اوه گلن چورکلر
ایندی نزول باش چکری هریانا شیرینلیکی زهر الیوب انسانا
هرایل گلوب خمس وزکات ورردیک درامدی پاک و زلال ادردیک
منبراوسته ایمدی آقا سسلنیر خمس وزکاتین یری بوش گرسنیر
رحم ومروت کوچ ایدوب ارادن دا ی جمعیت ایمن دگیل بلادن
صله رحمین فاته سینی قوردولار اعلامیه سین دیوارا وردولار
سلام علیک لرمصنوعی اولوبدور گیت گل اغاجی گل کمین سولوبدور
قارداش باجونون غصب ایدوبدور مالون نچه ایلیدی وار سوروشمویور احوالون
احتراماتون قورویوب یاپراقو یوزه قونوب تکبرون توپراقو
تازالوخدا سیل آپاروب حیانو یل آپاروب غیرت ایلن وفانو
ایمدی بوگون سوسیسه باخ پیتزایا ساندویچی سوسن آلوب میرزایا
ماکارانو گلوبدو آش یرینه نان فانتیزی قونوب لواش یرینه
ایمدی گلین قینانانو دانویور او گزیری بو اوشاقون ساخلویور
حمله اولوب خارجدن غیرته همته یو شوکته یو عزته
ورق دونوب شیطان بیزی منوبدور الدن دوشوب غیرت جامی سنوبدور
یاخونلاردا اوغلان قاشون آلوبدور صاف الیوب یوزه ایپلیک سالوبدور
ماهوارالار جولان ایدیر گوگلرده اونا باخور آرواد اوشاق اولرده
دِدَه نَنَه بی احترام اولوبدور سالمَندانون اُطاقلارو دولوبدور
پنجم آبانَه درود و سلام مِلَّتیدَن واربو گونه احترام
شهریمیزین شهیدلری جانلارو یر یوزونه چولده آخان قانلارو
جبهه ده کی قانه باتان یاد اُلسون اولکه میزین توپراقی آباد اولسون
خاطرده زنده دیلر یادلارو حرمت ایلن یاد اولونار آدلارو
عرش خداونده سفرایدیلر نهضتیدن رفع خطر ایدیلر
سالام اولا سیدعلی تک رهبره جانشین حضرت پیغمبره
الاه اونوحفظ ایلسون بلادن ایستریوخ رب حی علادن
جانلارفدابوآقانون جدینه قربان کساخ سروه قالان قدینه
بوآقا سالم اولسون و وار السون دشمن لری ذلیل اولوب خوار اولسون
حاج میرزامحسن آقانون ایمانو تفسیر ایدن روایت وقرانو
حاج ملاسیف ا...آقا زنده دور آدی اونون شهرده پاینده دور
روح حاج آقا ثابتی شاد اولسون عاشورادا روضه لری یاد اولسون
حاج سیدمردان سید والا گوهر کبودراهنگ اهلینه نور بصر
شیخ صالحینین سوزلری منبری نقل ایلین فرمایش حیدری
سالام اولا بحری کیمین شاعره جناب سوزی اولدو بیزه خاطره
یاد ایلیک شیخ احمدعمانون حوصله سین- دیانتین- ایمانون
الاه ئوزی توفیق ویره(صابره ) اهل بیته نوکر اولان ذاکره
سوز لرینی یقوبدو دیوان اتسون شعر یارادوب شهرده طوفان اتسون