داغ داغولماز
یازار : همدانلی
+0 بگن
« داغ داغولماز ! »
(1)
من و داغ و گئجه نی , درد , گرفتار ائله دی
اوچوموزده یوخودان قوزادو بیدار ائله دی
دیلده سیندیردی سوکوتی , گؤزو آغلار ائله دی
دئدی : تکلیکلری من ، سیزلره درمان ائله رم
سن و داغ و گئجه نی , آغرویا میهمان ائله رم
(2)
اوره گیم تنگه گلیب , گزمه گه باغ آختارورام
خیال آتون قووورام آغشاما دیلده ن ، سالورام
گئجه لر پنجره دن اولدوزو گؤیده سایورام
بو گئجه قسمتیمیز زندگیدن سوُز سالاجاک
سحر اعلام ائلییه کیم اؤله جک , کیم قالاجاک
(3)
ایسته رم من بو داغون (1) قصه سین آغاز ائلییه م
بیر قانات داغدان آلام , دیلله ره پرواز ائلییه م
قان اوره گلر سؤزونی , سن سؤوه ن آواز ائلییه م
داغدان ایککی گؤز آلام ، داغ کیمین ایرانه باخام
اوجا یئرده ، دایانام مهدـ ی دلیرانه باخام
(4)
اوول هئچ زاد یوخودو ، بیر کلمه سؤز وارودو
بیر کلام سؤزده خدایدو , وارا وارلوق دارودو
یوخ ائشدمه زدی ائشدمه گده قولاغدان خوارودو
او سؤز ایسته ردی موخاطب تاپا ، واردان دانوشا
وار و یوخدان ، یارادا ، دیل وئره یاردان دانوشا
(5)
چشمه قئینه ر یارولان یئردن آخار سؤز چالوشار
سووارار باغلارو اؤز قلبی سوسوزدان آلوشار
داغدا تک قالسا ، بودار دونیادا ، بیرگون یورولار
اورگینده ییغیلان سؤزلر الینده اویولار
داغ چئکه ن تَکْلیگی داشلار چکه بیلمه ز یارولار
(6)
داغ دییه ر : بولبول ـ ی عشقیم گولو بیرگون گؤره جک
داخی او تک قالا بیلمه ز , قفسی سیندیره جک
عشق اَلینده آخورو باغلو قفسلر سینه جک
زندگانلوغدا گرک بیر زادا بیز عاشیق اولاخ
کاروان اولمویا بیردنْ گیده ، بیز یئرده قالاخ
(7)
سو سنون چشمه لریندن هایانا آخدو داغوم !
اؤلکه میزده کیمی گؤردو ، کیمه چوخ باخدو داغوم !
گل منیم قلبیمه ، دونیا ایشی سولماخدو داغوم !
قوی گه نه چشمه لریندن ، سو آخا گول سو ایچه
اورگی تودقون اولان ، باغه گَلَه غونچا بیچه
(8)
او آخان سو بولوت اولدی اوجالوب گدْدی گؤیه
یاقوشون وئردی , عاشیقده ن سوز آلوب گدْدی گؤیه
دونیانو گزدی دولاندی دولانوب گدْدی گؤیه
گویْ بولوت یاقْدی یئره یاغماغو اؤرگه دْدی داغا
گؤزیاشون ییغدی گتیردی بیر اووُچ سپدی داغا
(9)
سو جوشان چشمه سَسینْدَه اوجا سَسْ دوشدو چؤله
ائله بیر سَس کی گؤیون اؤرده گین اندیردی گؤله
دیدی هممت ائله یون قویمویاخ عاشیقلر اؤله
او سَسی یئر ائشیدَنْده اورگی ذوق ائله دی
اوجا آغاج یارادوب شادلوغونا شووق ائله دی
(10)
بیلمیرم هانسوْ باخوْشدا اوْتو پروانه گؤره ر
یاندوْرار قوْل ـ قاناتیْن شوْعله نی مردانه گؤره ر
قوْیمساخ اوْتدا یانا بیزلری دیوانه گؤره ر
اوْ یانوْخ دیلده ن اگر چیْخسا اوْنون اوْتلو سؤزو
اوْت سالار دونیایا قوْیماز قوُرویا ایککی گؤزو
(11)
هانسو مکتب باشارار اوغلانو فرهاد ائله سون
اوره گین درده سالوب , عشق اؤوون آباد ائله سون
عشق الینده بوغولان ، پئیکری آزاد ائله سون
نه بیلیم عاشیق ـ ی دیوانه نییه داغدا قالوب
بو کیمین عشقیدی فرهادی بیله درده سالوب
(12)
بیلمیرم هانسو زباندا دایانوب سؤز دانوشام
اوت توتوب شؤعله چئکه م هانسو اوجاقدا یانوشام
هله ده یانقون اوره گلر گؤزونه ، من تانوشام
آی گؤروم یانقون اوره گلر ، اوره گیز شاد اولسون
شاد اولاندا اوره گیز , بیرده « رضا »(2) یاد اولسون
(13)
قوی فلک اوتلاسو من ، یانماقون اوستادی اولوم
"نمرود" اوت وورسو یانوم ، "ایبراهوم" اولادی اولوم
"موسا"نون اوتدا پیشیرمیش ، ایسی ! فریادی اولوم
"آللاه"ون حق قاپوسوندا دیری قوربانی منه م
یا "محمد" (ص) دیلی نین بیر صَفه قورآنی منه م
(14)
داغدان ایلهام آلالو ، داغ منی حئیران ائلییئب
گؤیو گؤیده ن گتیریب ، یئرلره میهمان ائلییئب
بیسواد اینسانا اوخماخلوقو آسان ائلییئب
گؤیلر حققینده بشر یئککه بیر ایحسان ائله دی
درد ـ ی بی درمان امانتلره درمان ائله دی
(15)
عظمت گؤز یارادار گؤرسنه خلقه تانونا
آزونان چوخ ، وارونان یوخ , دوشه بیرـ بیر جانونا
هر کیم ایسته ر هامودان ، تئز گیده "آلله" یانونا
وارلوقون حقدن آلا ، حققی دویونجا تانویا
دییه "آلله" داخی بسدی ، منی آل اؤز یانونا
(16)
نه مه ، گؤردی داغ , اؤزون عیشقه گیریفتار ائله دی
داشو قووزاددو ، یئریندن اونو بیدار ائله دی
داشدا گئتدی جانوو ، ایرانا ایثار ائله دی
یئری وار اینسان اوتورسون ، اؤزونه فکر ائله سین
چوخ اوزاخ دوشمه سی حقده ن ، "خودا"نو ذیکر ائله سین
(17)
نه اولار داغ دانوشا حق و حقیقت بیلینه
وئرمویا کؤهنه یالان هر کیم حقیقت دیلینه
آروداخ بیز بو توزو ، بلکه حقیقت سیلینه
ایسته رم داغ جوشا ، "آلله" ، هامو یاندان دانوشا
"درگزین"دن(3) ، "همدان"دان ، "قاراقان"دان(4) دانوشا
(18)
من و داغ و گئجه بیر درده ، گیریفتار اولدوق
اوچوموز بیر دَفه باخدوق یارا بیمار اولدوق
سیندیریب دیلده سوکوتی گؤزو آغلار اولدوق
هاموسو بیر گئجه ده تکلیگی درمان ائله دیک
آپاروب دیللر یمیز دیلدارا قوربان ائله دیک
(19)
نه گلیب باشیوه ، ای "داغ" اوره گین قان گؤروره م
داخی یوخدور رمقین ، جیسمیوی بی جان گؤروره م
یارالانموش بدنین ، باخماقا نالان گؤروره م
او گئچه ن گونلری ، خاطرده باخوب ، یاد ائله ریک
گلیب آرخاینا دوروب غملی دیلین شاد ائله ریک
(20)
سرنوشتی پوزولان ، دیلده قالان آدی داغوم
گؤرمگه ناز گؤزه لیم ، گزمه گه بیر چَملی باغوم
دئ گؤروم هانسو بازاردان سنه من فورصت آلوم
دئ گئدیم "یازقو یازان" خدمتینه عرض ائله ییم
ایلیشیم دامنینی خوش قلمین قرض ائله ییم
(21)
او گچه ن گونله ریمیز ، گچمییئب هئچ ، دیلده قالوب
آهو تک اوْده یاتوب دوزلاقو بیر یاده سالوب
سولدا مشغول ائلییوب ، ساغ یولو بیزلردن آلوب
قورخورام دردی دییه م دیلده اؤرگله ر سارالا
اوت توتوب گول آلوشا ، گوللر و گولدان قارالا
(22)
هانسو گؤز ، گؤردو ، سنی ، باخمادا چوخ بیلدی منه
چیخه ر افلاکه سسیم ، وقتی دیه ر ضربه سنه
توت الیمدن ، اوره گیم توتقون اولوب قانه گنه
بیر گلیم ال آپاروم ، قان اورگیندن سو ایچیم
قؤی ایتیلدیم اوراغو آغشاماجک غوصصا بیچیم
(23)
هانسو غوصصا سنین او ، داش اوره گین قان ائله دی
گلدی اَل قویدو داش اوسته ، اونو شان ـ شان ائله دی
عاقبت داش اؤویده ییخدی و ویران ائله دی
بیز دییه ردیک ، او داشوینان اؤویمیز کندده سالاک
بلکه پیس حادیثه لردن ، باشاراک زینده قالاک
(24)
داخی موندان بویانا ، غملی چوپان ، بئش اوخوماز
ننه میز اؤوده قالوب قیش جورابوندان توخوماز
خالانون اوُماج آشو ، ایچمگه اوچ گون سوووماز
گه نه قلبیمده قدیم خاطیره لر ، زینده اولوب
بوغازوم بوغض ائلییوب ، آغلاماغا قلبی دولوب
(25)
بیرگون آغشام چاقو گئتدیم چؤله ، بولبول اوخودو
باهارویدو , چؤل الینده آما بیر گول یوخودو
بیلمیرم من روزیگاردان ، یا او مندن توخودو
هئی منی چکدی دارا ، سؤکدی ازلدن توخودو
آخورو کسدی ایشین ، هئچ زاد ، الینده یوخودو
(26)
گؤی نییه گؤیده بیزی ساخلامادو ، سالدو یئره
اوجا یئردن بو سینیخ بختیمیزی ، چالدو یئره
آی آمان بس نییه غوصصا هاموسو ، قالدو یئره
کیم بیزیم غوصصاموز ، آلله ! بیز اؤله نده یییه جک
بو بوغازدا ، بوغولان سؤزلری بیر ـ بیر دییه جک
(27)
گون باتاندا یورولار یئر ، اییاغ آسدا باقورار
دایانار داغ قاپوسوندا آیو ، گؤیده ن چاقورار
گلمه سه آی کومه گه ، گون چیخانایجه قاقورار
هاچاغایچه ک ، خودایا ، یئر گؤزونو تیکسی گؤیه
یئر یامان حالدا داخی ، قویما گه نه قلبی دؤیه
(28)
آی داغوم ! غوصصالویام ، سن منی آل اؤز یانویا
من دیییم , سن قولاق آس ، قانیمی قات اؤز قانویا
قاتوشوم سیمانویا قؤی داغولوم ایرانویا
قؤی غریب یئرده قالان قارداشو قارداش تانویا
آیرولوق قؤی گه نه بیر یولداشو یولداش تانویا
(29)
ای مَنیم غوصصالو داغیم ، قؤی اؤزوم دردین آلوم
سؤز سالوم ، "هفت بابا"دان(5) عیرفانو بیر یاده سالوم
دولانوم باشیوه پروانه کیمین ، دیلده قالوم
آز قالوب داغ کیمی من تکلیگی ایحساس ائلییه م
ایلیشم داش اتگیندن داشو حسساس ائلییه م
(30)
ای داغوم اومْما فلکدن ، فلکین رسمی بودور
بیرینین کاسه سی قاندور ، بیرینین جامی سودور
بیری دریایه ده گئدسه ، بیر ایاقدا قورودور
ای داغوم ! منده سنینجک بو فلکدن توتوره م
اؤز ـ اؤزومده ن قاچورام ، اؤز حودودومدا ایتیرم
(31)
دور داغوم آچ قوجاغون ، ایندی قوجاقلاشیب اؤله ک
روزگاردان دانوشاک عشقه بویاقلاشیب اؤله ک
بیر باشا یوخلامویاخ ، بیزده اویاقلاشیب اؤله ک
عؤمروموز گئتدی آما معشوقا بیز چاتمادوک هئچ
دونیانو گزدیک آما حئیف اونو بیز تاپمادوک هئچ
(32)
داش قاپون مین دَفه دؤگدوم ، بیر اَل آچدی اوزومه
گؤز دویونجا گؤزلیم ، گلدی گؤروکدی گؤزومه
سؤز قحطلیک اولان ایل ، گؤی سوزو یاغدی سؤزومه
چوخدان ایسته ر اوره گیم ، بیرده او سؤزده ن دانوشام
اوت وورام سؤزلره ، سؤزلر اوجاقوندا یانوشام
(33)
"سه برادر"(6) آلوب اؤز اؤلکه میزی آرخاسونا
نه گؤزه ل جیلوه وئروب "درگزین"ین حُوماسونا
"قوروه"(7) بازاری موزییندی "سوزه ن"(8) قالچاسونا
گتوروب خیردا اوشاخ قاری ننه ، "هاممارا"یا(9)
تیزدقرلانّورو گیزلینجه ویره ر آند خودایا
(34)
"درگزین" باغلارو ایستر خاناسو(10) آخسو گه نه
بند ـ ی فولادی سالانلار بولوتو شاخسو گه نه
توپراق آستوندا یاتانلار اوجالوب باخسو گه نه
گؤرسولر بندی سالان ایشلی جوانلار نَجولوب
قورویوب باغدا آغاجلار ، سارالوب داردا سولوب
(35)
کیم دورار "دَهْله لی حئیدر"(11) قاباقوندا دایانا
ختم ائده غائله نی ، قوْیمویا دعوا اوزانا
بو نه سوزدور ، قورو اوْتلاشماغونا یاشدا یانا
"درگزین" حوماسونون "حئیدر"ی , قووت تاپاجاک
مردی نامردلر الیندن دالو گونده آلاجاک
(36)
ساغ اولا مرد کیشیلر سوفرالارو ، گَنگ آچولا
"چانگرین"(12) داغو کیمین سوفراسی بیر رنگ آچولا
یاغا گؤیده ن یئره گول غونچاسو شش دَنگ آچولا
گَله "بوقراط" ـ ی حکیم , "بوقراطو"دان(13) گول آپارا
بلکه درمان تاپا درده ، منی دردده ن قوتارا
(37)
"درگزین" حوماسونون نَججه مین ایل تاریخی وار
عیرفان ایستکلیسی بیر "موللاحوسئین"(14) عاریفی وار
شئعر الیندن تاج آلان "فانی"(15) تکین شاعیری وار
اَل آپارسا قله مه تکدیر "عوبئید زاکانی"(16)
نه گؤزه ل باخمادا تصویره چکوب اینسانی
(38)
"قاراقان" داغلارو سندن سوْرا چوْخ قان اوُتاجاق
او اوُزاقدان دایانوب بوْش یئریوه چوْخ باخاجاق
بو یالان دونیا اَلوْو سالدو , دؤشون اولدو اوجاق
اوجاقوینا یانان اوت آغ بولوتو ایسسیداجاخ
آغ بولوت گؤیده شاخوب ، داغ دؤشونه سَس سالاجاخ
(39)
هله ده "یددی بولاغ"دان(17) الیمی اوزمه میشه م
آیرو دوشمه م من ائلیمدن اوزاقا دؤزمه میشه م
دیرتاشوب دونیا اَلیندن اَلیمی بوزمه میشه م
آز قالوب "یددی بولاغ"دا شیرینیم ریشه وُورا
گئنه "فرهاد" تاپولا ، "بیسوتون"ا تیشه وُورا
(40)
ائل کؤچوب , یوردو قالوب ، من ائلیمین کولباشویام
یئل الینده قوولان ، یئل قووانون قارداشویام
یوخ اوره گدن سو ایچه ن ایسته میره م چوخ یاشویام
"اثیرالدین عومانی"(18) بیرده منه شئعر اوخویا
سؤز تاپا تورک ادبیاتینه ، اؤرنگ توخویا
(41)
"شیخْ موقیم"(19) "درگزین"ین حوماسونو پَرپیلییئب
دولانوب هامو یئری هر یئره ساغلوق چیلییئب
قیدلیگین خوش نفسینه ن باشونا کول اَلییئب
ناخوشام من , نه اولار بیرده گَله پَرپیلییه
اَل چئکه دردیمه , بو قلبیمه ساغلوق چیلییه
(42)
آی ! "تیلیم خان"(20) گَله داغدا سازونان سؤز دانوشا
دیل قاچا بَرکینه هر دیل یئرینه گؤز دانوشا
قلبی کؤزلندیره آندان , قویا او کؤز دانوشا
دییه بیزده ن قاباق اینسانلارا , کیمده ن اوخودو
اوندا هَرزاد یوخودو ، آمما اوره گله ر خوشودو
(43)
سؤووره م کان ـ ی شوجاعت "حاجی ستتار"(21) تانونا
"علی چیت ساز"(22) دایانا اوت سالا دوشمن جانونا
دورا دوشمن قاباقوندا بویانا اؤز قانونا
صابادان هر شهیدین آدی گونوینه ن چیخه جک
گئجه لَر قامتینی گؤز قابوغوندا ییخه جک
(44)
قُوی "اومیدی"(23) کیمی سربازه باخا گؤز گؤوه نه
قهرمان اوغلومو دونیا تانویا سؤز گؤوه نه
"سردرود"(24) بیر باخا اؤز توپراغونا یوز گؤوه نه
ای منیم قهرمانوم ، هرگون آدون یاد ائله رم
جومعه لر آغشامو گلله م روحووی شاد ائله رم
(45)
بیر آقاچ قیردیم ، اونو یوندوم و هممج ائله دیم
قورخودان کنده گلنده یولومو کج ائله دیم
"غولام"ون هممجین اوتدوم ویرمه دی , لج ائله دیم
هممجیم باتمادو بیر یول دیدی تئزدی ، هایانا ؟
من دیدیم فرق ائله مز وور بویانا یا اویانا
(46)
یئغیله ک فیکر ائلییه ک بیر ـ بیرینه سایلامویاک
آغ بولوتلار یاغاجاک ، یولدا اییاق ساخلامویاک
ایسته ره م داد ائلییه م غوربه ته بئل باغلامویاک
چوخ دیدیم سؤوله دیگیم سؤزله ریمی ، تورکی یازام
قورخورام آغشام اولا ، چؤلده قالام یولدان آزام
(47)
آغ بولوتلار یورولار ، داغ دؤشونه سالما سالار
داغ دیسه یئر یوخوموز غملی بولوت هاردا قالار
یالوارار ، داغ اته گینْنه ن ایلیشه ر ، موهله ت آلار
داخی یوخ فورصه تیمیز بیرده گئده ک کدْده(25) قالاک
دایانوب حسرتینه ن کندیمیزی یاده سالاک
(48)
کیم یازوب آللوموزا زیندیگیده ، زیندان اولاک
دوْل کیمین هانسو طانابدا اوزاناک ، اوردا دولاک
لااقل ساخلایون اَل ، فصل ـ ی خزان اولسو , سولاک
بو نه جور قایدادو کی فصل ـ ی باهار ، گول سارالا
اوت دوشه گول جانونا ، باغداکی گوللر قارالا
(49)
دَلی صییاد کیمی گؤردو ، تله سین قوردو بیزه
هر نه داش تابدو فلک ، جَهر ائله دی ووردو بیزه
دام ـ داشون قونشو کؤچوب ، کدده تاپوشدوردو بیزه
قونشو کؤچسه , اؤوی قالسا ، اونو پای , بایقوش آلار
نه بیلیر دام ـ داشو مردوم ، نه یامان گونده سالار
(50)
سنون آرخاینا چیخه ن گون گیدیب "الونْد"ده باتار
یئرسالوب "مککه یول" آسدوندا بابام , دامدا یاتار
کیم , گؤزه ل رسم و روسومین داشونو بیردن آتار
باها جینسی تله سیب آششاقو قیمه تده ساتار
گتیریب تورکی دیله آیرو دانوشماغی قاتار
(51)
آز قالوب "بایرام" اولا ، کدده نومورتا بویاروخ
چوققوشوب سینسه نومورتا ایاق اُوسده ، سویاروخ
مگه کَدلرده نومورتا اوینامادان دویاروخ
ننه بایراملوغوموز مجمعی لرده گتیری
نه قده ر طاملودو کندین او اگیرده ک فتیری
(52)
ایسترم بایرام اولاندا اؤزومه پالتار آلام
گر قضا قویسا گئده م بیر گئجه "تئهران"دا قالام
چوخ غریب قالموشام آلله دایانار عرشه نالام
ایلدن ـ آیدان دولانوب بیزلری بیر یاده سالون
سیز گلون لطف ائله یون ایککی گئجه بیزده قالون
(53)
یای اولوب خوردا اوشاقلار ، گئنه چایدا چیمه جک
نجمه کؤینه کلری ایسلانسا ، سیخیب تئز گئیه جک
بیر اتک آلما دریب چای کیناریندا یییه جک
گتوروب آلما "شوند"دن(26) اولاغ اوسته ساتورو
او شیرین لهجه ، اوره گلرده محببت تاپورو
(54)
یای اولوب کندیمیزین بوغدالارو درمه لیدی
ایلده بیرگون "وارا"دان(27) ، سوت آقایا گلمه لیدی
یتیشیب آششاغو باغلار اوزومی سَرمه لیدی
یورولوب کند اوشاغو ، سوفره باشوندا یوخلار
یوخو گؤرسه , یوخودا هی دانوشار تومسوخلار
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
(55)
ای خدا ! کتده اوشاقلار کتیلی پوردلاماسون
اوره گی دؤیسی ولی سیر ـ سوموگون خوردلاماسون
غم چؤپو خوردا اوشاقلار اوره گین قوردلاماسون
هله چوخ تئزدی اوشاقلار دایانا غوصصا یئیه
بو لیباسدا او لیباسدور کی گره ک هامو گئیه
(56)
خلق کیمین , من نه اوشاغلوغدا اوشاغلوق ائله دیم
شانسومو چؤلده ایتیردیم , نه جوانلوق ائله دیم
بیلمیره م , من فله که هاردا یامانلوق ائله دیم
بیر جوانلوق ایتیریب چؤلده دالویجا گزه ره م
تاپسام اؤز گؤوهه ریمی هر نه باشارسام بزه ره م
(57)
قوی گئنه کتْده اوشاغلار , چؤپونه ن مرره چکه
اوینویوب اؤز آداشوینان قفه سه خرره چکه
قویمویا شخته گله ، باغ ـ باغاتا ارره چکه
بیر گلوب , ایککی گلوب ، اوچ دفه ده اولسو سلام
سیزه قلیان گتیریب ، بیر قیْچیم اوسته دورارام
(58)
آی گئنه اویناماقا بیر قیزیله پالچوخ اولا
پاققو ـ پاققو آچولوب دئققه نه پالچوقدا دولا
قولاق آس پاققوسونا ، سس دولاجاک اینچه یولا
اویناماقدان دویا بیلمه ز ، هله قوی اویناسو چوخ
او شیرین اوینامالاردان گؤروره م هئچ بیری یوخ
(59)
بیر میزان بئش دنه داشغمچی داشون کیمدن آلاخ؟
جیزمه ـ پوزما یادا دوشسه ، سؤزونو هاردا سالاخ؟
دئقه لین ، قیرقیره نین اویناماقون هاردا تاپاخ؟
یادو خئیر اولسون اوشاغلوق قاییدیب بیرده گله
ساخلویاک زیندیگیده قویمویاک او موفته گیده
(60)
بیر گَلین کَتدَه اوشاغلوغلاریمیز یاد ائلییه ک
چؤپ مینیب یولدا قاچاک ، گؤگلوموزی شاد ائلییه ک
قوش گؤتورساخ لیواغوندان ، قوشو آزاد ائلییه ک
قوشوموز قیشدا ـ سویوخدا کئزه له ر ، هاردا قالار؟
او سویوخدا کئزه له ن قوش ، اوشاغو فیکره سالار
(61)
گونلرین بیر گونو دامدا اوتوموشدوک هاموموز
شام چاقو , آی قبه لینده ن , ایشیغیدی داموموز
خان باجو تعریف ائله ردی کی گئج اولدو شاموموز
بیلمه دیم من , نمه دوشدی یادونا شام یئمه دی
سورادا من خبر آلدوم ، منه بیر سؤز دئمه دی
(62)
تاپارام بیر نفر آلله ساغو ـ سولدان تانویا
سرنوشتلر یازولاندا ، آزو , بولدان تانویا
جووالا بوغدا دولاندا ، آجو , توخدان تانویا
سرنوشت سوسدو ، کوسوب یازغویازان یازماغونا
دایانوبدور عصایا غوصصا یئیه ر آزماغونا
(63)
گل گیده ک ""قارا قیه" "(28) کندینه بیز , آذر آیو
اوت سالاک یانسو اوجاقلار , پیشیره ک اوردا چایو
آتالار روحینی بیر شاد ائلییه ک دونیا پایو
سوواروب چیخسا شوخوملار ، اونا قوربان کسه جک
دریسین تیکدوروب هرگون ، گئنه قیشده گئیه جک
(64)
آند اولا خان ننه نین تئز آغاران آغ ساچونا
آنامون دیلدن اؤپه ن مئهرـ ی محببت ماچونا
دایانوب عئشق قاپوسوندا دورارام تا آچونا
قاپون آچسا بیر عؤمؤر عئشق اؤوونه یئر سالارام
اوره گیمده آنامو بیر باشا من ساخلادارام
(65)
ننه جان ! گَل دوشه نیم ال ـ اییاغوندان من اؤپوم
یورغونام آچ قوجاغون , قؤی قوجاغوندان من اؤپوم
قاناتوی آچ باشوما ، قؤی قاناتوینان من اؤپوم
بیر ساحات آل دیزین اوسته ، منه لای ـ لای دئگینه ن
هرنمه وار اوره گینده , هاموسون سای دئگینه ن
(66)
بیر بو دونیا , بیر او دونیا , اتگینه ن دوتارام
آتما گؤزده ن منی , من دونیانو گؤزده ن آتارام
سورونوب خوردا اوشاغلار کیمی , گلله م چاتارام
آجو عؤمروم او شیرین , خوش گونوموینه ن ، قاتارام
گلمه گین یاده سالوب , خوش خییالوینان یاتارام
(67)
اؤلکه میزده ن چوخ اوزاخ سالدو منی , چرخ ـ ی فلک
ائلده ن آیرو دوشه ن اولدوم ، گئنه قان اولدو اوره ک
یوللار اوسته دایانوب قاللوق اگه ر گلسه گؤره گ
تاقچادا عکسینه باخدوم ، بوگئجه تاب ائله دیم
او سینیخ عکسی گتیردیم , نه گوزه ل قاب ائله دیم
(68)
او گؤزه ل تویلارو تویلار سییاغوندا سؤوه ره م
دایانوب گؤز قاباغوندا , بگی دامدا گؤره رم
ساغ الینده نار , آتوب دوشسه چای اوسته اؤوه رم
آغ آت اوستونده گیده ن ناز گؤزه له واردو سؤزوم
آز اوتان ، باخ یوخارو ، ناز گؤزوی گؤرسو گؤزوم
(69)
خوش او گونله ر کی اوره گلرده محببت چوخودو
قارنوموز کد چؤره گیندن گئجه ـ گوندوز توخودو
آتاموز سؤز دانوشاندا ، سؤزونه سؤز یوخودو
داخی بیر کیم دولانوب بیزلری بیر یاد ائله مه ز
ساز چالوب بئش اوخویوب ، قلبیمیزی شاد ائله مه ز
(70)
گونوموز , قیش سویوغوندا ، بولوت آستا , چابالار
گاهدان آغزون اوزادوب ، چادسا بولوتدان پارالار
دیش چالوب توتسا بولوتلار بدنیندن ، یارالار
یارالانموش بولوتوم گؤیده دوروب ، آغلویاجاک
کیم چخیب , گؤیده بولوتلار یاراسون باغلویاجاک
(71)
باشووی دوت یوخارو , گؤر نه دومان دؤورون آلوب
بیر سوروش سرچه له رین ، قول ـ قنه تین هاردا سالوب
باغ سولوب , بولبول ـ ی دیوانه گئنه داردا قالوب
کیم گزیب , باغدا ایته ن بولبولو داردا تاپاجاق
گول باغوندا , دلی بولبوللارا چارداق سالاجاق
(72)
من دیمه زدیم سن اؤله ندن سورا سنسیز یاشویام
سرنوشتده ن قاچا بیلمم , قاچا بیلسه م ناشویام
گزدیریب ترسه یانا ، کؤهنه دئییرمان(29) داشویام
عزیز آلله ! بو دئییرمان هاچاقایجه ک گزه جه ک
دولانوب بختیمیزی ایککی داش آستا ازه جه ک
(73)
آختاروب دام ـ داشوموز ، کنده گیده نده باخارام
منی یاددان چیخادان دوستلارو , کتده تاپارام
دانوشان یوخ دانوشام ، آز قالا سؤزده ن داشارام
دولانوب دار کوچه لرده ، قاپوموزدان گئچه رم
دانوشوب سؤز تاپا بیلسه م سؤزو سؤزده ن سئچه رم
(74)
سرنوشتی تاپا بیلمه م , او یامان تاپماجادور
روزگاره باتا بیلمه م , بویو داغدان اوجادور
دوزدو کی سیننیم اوشاغدور ، آما شانسوم قوجادور
"خسته قاسیم"(30) یورولاندا , سازونو من آلارام
سرگوذه شتیم اوخورام ، دونیانو من آغلادارام
(75)
حئیف اولا مرد کیشیلر ، کدلریمیزده قوجالوب
گوج اولوبدور قوجالوق ، مرد کیشیلرده ن باج آلوب
اوجا آغاج ییخیلیب , ایندی تیکانلار اوجالوب
سارالوب گون ، آدو باتموش قوجالوق گلدی گئنه
قارا بایقوش , قاراگون "قارقو"سونو(31) چالدی گئنه
(76)
"صییاد اوغلو" ، اوتوز آلتو گئجه سین داغدا قالار
دوشونوب : گزسه ـ دولانسا ، تارودان(32) ساغلوق آلار
"خان عمی" کورسو قولوندا دایانار , قارقو چالار
اوجالار قارقو سسی ، "خان ننه" نی فیکره سالار
ائشیگه گیدسه , گله ممه ز ، یای و قیش اؤوده قالار
(77)
نه گؤزه ل قایدادو , یلدا گئجه سی قارپوز اولا
او نه قارپوز کی سویوخدان یارولا ، بوم ـ بوز اولا
اوخویان , بئش اوخویا ، سؤزلری یاقچو سؤز اولا
بوزلاموش قارپوزو ، هر کیم یئمه سه ، یاتمویاجاک
بو سؤز آیدیندی : اگر یاتسا , سحر تاپمویاجاک
(78)
"خان ننه" بیر ناغیلی ـ من اوشاغویدوم ـ اوخودو
دئدی : « اوغلوم قولاغ آس ! بیر وارودو ، بیر یوخودو »
گئنه دار اوسته اوتوردو ، اریشه ایش توخودو
من دیدیم : « "خان ننه" ! بس ، کیم واروموش , کیم یوخوموش؟ »
سورا بیلدیم : او زامان , وار , یوخوموش , یوخ , چوخوموش
(79)
قیش اولاندا , دایانوب گون قاباغوندا دوراروق
بیز بؤیوک چیلله ده ، قیرخ گون , گونو گوندن سایاروق
او "چاهار ـ چار"دا , "کوچوک قارداش"ـا چوخ یالواراروق
"اَهمن و بهمن"(33) اولاندا , قاپونو قار آلاجاق
بایرام آغزو ، قری ده ن دیلده یامان سؤز قالاجاق
(80)
قیلیچین چکسه "قیلیچ داغ"(34) , گئنه دوشمه ن قاچاجاق
مردی , نامردلر اَلیندن قوتاروب , تئز آلاجاق
گون دوشوب کؤلگه دالویجا ، اونو دیلده ن سالاجاق
او "قیلیچ داغ"دا گزه ن قیشده جوانلار ، یاشاسون !
دوست گؤزونده گؤروکه ن ، دوشمه نه بئل باغلاماسون
(81)
آز سوْووُر باشووه قار ! , قوی اوجا داغلار گؤروکه
ساغ یولون یوخ خطری ، قوی گئنه ساغلار گؤروکه
ده دومان گؤز قاباغون توتماسو , باغلار گؤروکه
نججه آیدور دومان آسدوندا قالوب ، خوش گونوموز
قدرینی بیللیک اگر چیخسا ، چاتوب خوش گونوموز
(82)
خوش او گونلر ، کی اوره گده ن اورگه ، یول وارودور
سودوگوم یوللارو قاچماخدا ، نه قیچ ـ قول وارودور
قونشونو یاده سالان قونشوسو ، ساغ ـ سول وارودور
آیرولوق توپراغونو باشیمیزه , کیم اله دی ؟
یاش بله کده او قاچان قیچلریمیز ، کیم بله دی ؟
(83)
خیالو هر یئره گئتدی , اونو بیر داننامادو
اون بئش ایل مکتبه گئتدی , الیفی آننامادو
خوروز آللاندو بولوتدان , دایانوب , باننامادو
خیالو گلسه بو یول ، غئیضه گلیب , داننویاجاخ
فورصه ت اولسا , حواسون جمع ائلییوب , آننویاجاخ
(84)
او گله ن گونلریمیز ده , بو گئچه ن گونلره , تای !
گونده گؤیده دایانوب ، یوخ خبری قیشدی یا یای !
هله ده اینسانا ,دونیا ساتورو غُصّانو ، پای
هاچاقایچک بو یالان دونیا بیزی آللاداجاق؟
او قولای جینسی ، یالان سؤز دانوشوب ، پای ساتاجاق
(85)
اوره گین دلدی تمددون ، داغوموز آخ دئمه دی
دردی گیزلتدی اوره گده , دایانوب , غم یئمه دی
قضادان اینجیدی آمما دئمه دی کیم ـ کیمه دی
هله بوندان بویانا عئشق اوزو معنا تاپاجاق
ایستیقامت اوله بیلمه ز ، بیزه درس اؤرگه داجاق
(86) سودو
آز قالوب سؤدوگونه داغ چاتا , خاطیرجه م اولا
گله مردوم اؤوونه هر دیله بیرآججا دولا
تازادان ریشه وورا ,قویمویا او ریشه سولا
داغولار کَتلره داملاری دیو ارلاری سالار
(87)
روزگار هر نمه وئرسه , قاییدیب تئز آلاجاق
آخورو توپراق ایچینده ، بشه ره یئر سالاجاق
کندیمیز اربابونون قلعه لری , بوش قالاجاق
دونیانون رسم و روسومین اوخویان آللانماز
چوروموش اینچه طنابدا ، قویویا ساللانماز
(88)
آیرولوق اوتلادو , آلله ! ,کولوموز وئردی یئله
یئل اؤزو دوشدو نفه سدن , نوباتو وئردی سئله
سئل دیغیرلاتدو گتیردی، تازادان وئردی ائله
آیرولوق ! آز بیزی داشلا , قانا دوغرا چؤره گی !
رحم ائله بسدی ؛ یامان گونده , غریبلر اوره گی
(89)
گاهدان , آغشام , اوره گیم ایسته ر , او دونیانی گؤره رم
روحی تنده ن چاقادام ، دونیادا عوقبانی گؤره رم
دایانام حسره تیله ن سؤودوگوم اینسانی گؤره رم
بلکه بیرگون باشارام هر گئده نه چاتموش اولام
توپراق آسدوندا یاتانلار یئرینه یاتموش اولام
(90)
آللاهیم ! آغرو قوتارماز اوره گیمده توکه نه
ساغ اولا دردی بوکولموش کوره گیمده توکه نه
کیمدی قویماز بو تیلید قان چؤره گیمده توکه نه
ایننیده ندن خییالوم یولدا قوجاخلار دیزینی
داغ دالویجا گئده ره م قویمارام ایتسی ایزینی
(91)
بیر نفر یوخدور اوره گدن غم و غوصصانی آلا
توتا الده ن ، آپارا قالمالو یئرلرده سالا
باغا بیر دامچو یاغوش یاغسا ، ماحالدور سارالا
گونده مین یول اؤلوروک ، غوصصاموز هئچ کس یئمیری
داخی گؤیده ن یئره سس گلمیری ، بیر سؤز دئمیری
(92)
ایشیمیز هر گئجه ـ گوندوز ، بیر عؤمور ، تیکراروموش
زیندیگانلوق بوجورویموش ؟ بوجور اولسا باروموش !
وای حقیقت جانونا ! گؤرنه یئری چوخ داروموش !
"آدام" و "حووا"دا تیکراری عمه لدن یورولوب
ایککی بوغدا یئمه ک اوسته , او بهشتده ن قوولوب
(93)
قوی گئنه دورنا گله ، گؤل اته گینده سریله
یارپوزوم روشد ئلییه چای کیناریندا دریله
کیم قوووب بولبولو باغدان , او گره گ قئیته ریله
یا گره گ بولبول و شخته , پایوز اولسا , باروشا
یادا بولبول گئده , هر بیر قوشا ، باغدا قاروشا
(94)
بیر نفر یوخ سوروشاق : خوش گونوموز هاردا قالوب ؟
چیخمییوب گونده کی گون ، آی بو گئجه داردا قالوب
گول بویان تایدا سولوب , بولبول اویان تایدا قالوب
گول اؤلوب , بولبولو قویما اؤله ! فریادینه چات !
داردا قالموش آیوما رحم ائله ! سن دادینه چات !
(95)
عؤمورون بیلمه دی کیمسه آزودو یا چوخودو
تکلیفی سایمادو چوخلار وارودو یا یوخودو
یوخلادو , یاتدو ، آماندور ! آجودو یا توخودو
خبر آل موشکیل آچاندان ! دئیه تکلیف نمه دی
نییه بس سؤز باشارانلار ، بیزه بیر سؤز دئمه دی ؟
(96)
ای داغوم ! سئل قاباغوندا دورانوم ، کیم اولاجاق ؟
یئل اسه نده اوجالوب یئل قووانوم ، کیم اولاجاق ؟
کارووان گئچسه ایراغدان , نیشانوم کیم اولاجاق ؟
قورخورام کارووانوم بوردا اییاغ ساخلامویا
آی گیده اؤوده یاتا , یولدا چیراغ ساخلامویا
(97)
داغ داغولماز ، بئیه قالدی یئرینه داغ سالونا
چوبان ایسته ر گئنه قوردلار گؤزونه آغ سالونا
قازولا چؤلده تیکانلار یئرینه باغ سالونا
"درگزین اوغلو"(35) صاباح هر بیری , بیر داغ اولاجاق
دونیا وارکن ، او داغوم سولمویاجاخ ، ساغ اولاجاق
(98)
بیر گول اولسا گئنه بولبول باغا قیته رمه لیدی
سول یولون عاقیبتی یوخ , ساغا قیته رمه لیدی
قاراگون باتسا سحرده ن آغا قیته رمه لیدی
کیم دییه ر بیر گولونه ن دونیا باهار اولمویاجاق
تیفاق اولسا تازادان گئچمیش اوجاقلار یاناجاق
(99)
ای داغوم ! قوی ایاغون گؤز ـ قاشوما ، اینجیمه ره م
منی قوربان ائله اؤز یولداشوما ، اینجیمه ره م
جانوم آل وئر او گله ن قارداشوما ، اینجیمه ره م
یارالو توپراغومون یاره سینی باغلاگونان
دیل آچوب , دردیم اوره گده ن دئگینه ن , آغلاگونان
(100)
سنه لاییق سؤزوم اولسا ، دییه بیلسه م ، دییه ره م
کیشیلیک بؤرکو یاراشسا ، گئیه بیلسه م ، گئیه ره م
اؤز پایوم , قسمتیم اولسا ، یئیه بیلسه م ، یئیه رم
گؤره ن ایسته ر تانویا , من دئیه بیلمه م نمه یه م
گاه کوچوک بیلله م اؤزوم، گاه بئله بیلله م نمه یه م
(101)
او گله ن نسله سؤزوم وار ، دئ دئییم یا دئمییئم ؟
دالو گون غوصصاسون ، آلله ! دئ یئییم یا یئمییئم ؟
بیلمیره م من نجور او نسلی خبردار ائلییئم ؟
گله جک نسلین ایشی ، ایندی منی فیکره سالوب
ائله بیر فیکره سالوب کی جانومو داردا آلوب !
(102)
گله جک نسل , گره ک قویمویا ظالیم یاشویا
اوت وورا دونیایا , مردوم بیر عؤمور کول داشویا
مرد گره ک ایختیارو ورمییه نامرد ناشویا
قورخورام ایش باشارانلار اَلی ایشده ن اوزوله
صف چکه گؤز قاباغوندا قاراگونلوک دوزوله
(103)
گله جک نسل مبادا بیزی بیرگون قینه یه
اوجا دیواری قویوب ، دیرماشا آلچاق چینه یه
گونه دال چؤنده ره قلبین سالا گونده گینه یه
گونه دال چؤنده ره نین حققیدی بیر باش ییخیله
اییاق آستوندا قالا , ظولمه ت اَلینده سیخیله
(104)
ترکه میز ریشه ورووب یئرده , ماحالدور کی چیخه
داخی توفاندا باشارماز اونو بیر یولدا ییخه
قیچچیمیز باغلودو تاریخده , تمددوننو میخه
گله جک نسل , گره ک قویمویا او میخ سؤکوله
یا اییاق آسدا ایته ، اوستونه توپراق تؤکوله
(105)
عؤمروموز گئچدی آما هاموسو غوصصایدو داغوم !
غوصصا بو دونیادا عاشیقلره پای پایدو داغوم !
عئشق اگر اولماسا دونیا عؤمورو زایدو داغوم !
گول عؤمور گئچدی ، جوانلوق قوشو پرواز ائله دی
ایسته دیم عاشیق اولام , دیلده منه ناز ائله دی
(106)
سنه تک داغ دئسه له , داغ سنه چوخ آزدو داغوم !
سنه لاییق , قلمیم , مین دنه آد یازدو داغوم !
بیری دریادی کی دریا تک اؤزو رازدو داغوم !
بیری عاشیق , بیری معشوقدو ، بیری نازدو داغوم !
بؤیوک اینسانلارا داغ بیر باشا دمسازدو داغوم !
(107)
بیر سؤزوم وار اوره گیمده ، دئییره م هامو بیله
قویمایون یاخچولوق ایتسین ، آدی بیر گلسی دیله
گره گ اینسان غم و غوصصا توزون ، اینساندا سیله
اصیل اینسان ، گزه ر اینسانلارو سخت گونده تاپا
سختلیگی قویماز او اینسانلوقو اینساندا چاپا
(108)
چوخ سیزیللاتدی یانوخ قلبیمی دردین , وطنیم !
قوی یانوم داغ کیمی دردلر اوجاغوندا توکه نیم !
بیر قریش یئر منه وئر کورلویوم اؤلسه م بده نیم
قوی سنین توپراغون اوسته « رَضا » شئعری اوخونا
سرگوذه شتین یازا آینده یه اؤرنه ک توخونا
ـــــــــــــــــــ
آلت یازیلار :
1- کوه سه برادران دهستان شاهنجرین [ "چانگرین" ] .
2- رضا : سراینده این منظومه .
3- درگزین : [ نام ] منطقه وسیع [ تُرک نشین ] که هم اکنون [ مشتمل بر ] شهرستان رزن و منطقه فامنین است [ بخش فامنین در حال حاضر جزو شهرستان همدان می باشد ] .
4- قاراقان : رشته کوههای خرقان [ قاراقان ] در شمال غربی استان همدان , بین زنجان , همدان و ساوه قرار دارد . دشت رزان کوههای خرقان [ قاراقان ] هنگام غروب آفتاب , به سیاهی آغشته به خون می ماند که مردم محلی به آن "قاراقان" می گویند .
5- هفت بابالار : هفت عارف منطقه سردرود (دمق) از جمله : بابانظر، باباخنجر، باباگورگور و ... که محل تربیت سالکین و عرفا بوده است.
6- سه برادران : کوهی در شاهنجرین
7- قوروه: شهر قوروه درجزین از توابع رزن که بازار داد و ستد محلی است .
8- سوزن : روستایی از توابع قوروه که قالیچه معروف با شهرت جهانی دارد .
9- هاممارا : محلی در شهر قوروه که به اعتقاد مردم به انسان مریض شفا می داده است و مردم عوام بچه های خود را در این محل قل می داده اند به نیت شفا ! .
10- خاناسو : سدی برای آبیاری در رستای "شوند" که آثار آن باقی است .
11- "دَهْله لی حئیدر" : جوانمردی شجاع و مشهور در منطقه ، طرفدار حق و عدالت ؛ این شخص ساکن روستای دهلق [ دَهْله ـ از توابع شهرستان رزن ] بوده است .
12- "چانگرین" : نام دیگر روستای "شاهنجرین" .
13- "بوقراطو" : کوه معروف "بوقراطو" که گویند بقراط حکیم به دلیل گل و گیاه زیادش به این کوه سفر کرده و از گیاهان دارویی آن استفاده کرده است . این کوه هم اکنون نیز محل رجوع دانشجویان و مردم نقاط دیگر کشورمان می باشد. این کوه در بخش "سردرود" (دمق )[ شهرستان رزن ] واقع شده است .
14- "موللاحوسئین" : "ملاحسینقلی شوندی درجزینی همدانی" عارف نامدار .
15- "فانی" : "نصرالله خان اصلانی" ملقب به "فانی" شاعر خوشزبان از حومه شهرستان رزن .
16- "عوبئید زاکانی" : شاعر طناز فارسی سرا که گویند از اهالی روستای "زاکان" بوده است .
17- "یددی بولاغ" : هفت عدد چشمه واقع در "ملاجرد" ( ملاگرد ) شهر "قوروه" .
18- "اثیرالدین عومانی" : شاعر معروف قرن هفت و هشت هجری , اهل روستای "عُمّان" [ از توابع شهرستان رزن ] .
19- "شیخْ موقیم" : "شیخْ مقیم" روحانی عارف روستای "فارسجین" که نفسی گرم داشته و مراد مردم بوده است .
20- "تیلیم خان" : شاعر و عاشق ترک زبان اهل روستای "مراغه" ( مره غئی ) "ساوه" که اشعار او به زبان ترکی مشهور است . از او اشعاری به عربی ، فارسی و روسی نیز به جای مانده است . مجموعه اشعار او توسط مرحوم زنده یاد "علی کمالی" گردآوری گردید که شامل عاشقانه ها ، مدایح و ... می باشد که متاسفانه با فوت مرحوم "کمالی" مجموعه آماده تنظیم خان مسکوت ماند . کنگره ای هم با شرکت ادیبان و سخن شناسان در روستای زادگاه اش به سال 1372 هجری شمسی برگزار گردید .
21- "حاجی ستتار" : "حاج ستار ابراهیمی" فرمانده گردان حضرت علی اصغر (ع) شهرستان رزن جمعی لشکر 32 انصار الحسین در زمان جنگ ؛ این شهید , اهل روستای "قاییش" بخش "سردرود" شهرستان "رزن" بود .
22- "علی چیت ساز" : فرمانده اطلاعات عملیات سپاه همدان .
23- "اومیدی" : "اومیدی عابد" , سرباز فداکار اهل روستای "بابانظر" بخش "سردرود" شهرستان "رزن" که افسران نظامی زمان طاغوت را به رگبار گلوله بسته بود .
24- "سردرود" : یکی از "بخش" های شهرستان "رزن" .
25- کدده : "کَنْد" در زبان ترکی به معنای "روستا" و "ده" است . کدده ( = کندده ) .
26- "شوند" : روستایی است سرسبز از توابع بخش "قوروه" درجزین شهرستان "رزن" [ زادگاه عارف کبیر الهی و حکیم صمدانی" آیت الله العظمی آخوند ملا حسینقلی شوندی درجزینی " ] .
27- در سالهای نه چندان دور ، در شهرستانها و مناطق ترک نشین استان همدان از جمله شهرستان رزن , بهار ( باهار ) , کبودراهنگ ( کوره نگ ) و ... , بعضی خانواده ها دام ( گاو ، گوسفند و ... ) محدودی داشتند و شیر دامهاشان ، برای بدست آوردن فرآورده های دامی مثل ماست ، کره ، روغن و ... کفاف نمی کرد ؛ از همین رو هر چند خانواده با توافق با یکدیگر , شیر دامهایشان را هر روز به یک خانواده عضو گروه می دادند ؛ مثلاً اگر هفت خانواده با هم قرار می گذاشتند ، هر روز یک خانواده از گروه ، به نوبت ، شیر شش خانوادهی دیگر را دریافت میکرد و به این نهاد زیبا و سنتی تعاونی , "واراداشلوق" / varadaşloğ یا "وَرَهداشلوق" / vərədaşloğ " یا "وارَه اوْلماق" / Varə Olmaq " میگفتند .
در شهرستان " ساوه " نیز این گونه همیاری مرسوم بوده و به هر یک از اعضاء تعاونی " واراداش" / varadaş " گفته میشد . ( نگاه کنید به کتاب : " فرهنگ مردم کوهپایهی ساوه " نوشتهی : عبدالله سالاری ، ناشر : سازمان میراث فرهنگی کشور ، چاپ اول – 1379 ، صفحه 130 ) .
28- "قارا قیه" : به ترکی ادبی "قارا قایا"[صخره سیاه] , روستایی است از توابع بخش "قوروه درجزین" شهرستان "رزن" . پس از برداشت محصول کشاورزی , مردم روستاهای "قارا قیه" ، "سونغور اووا" و "گوروسون" (جاروسجین) به شکرانه محصول خوب ، مراسم قربانی ، با حضور همه مردم برپا می کنند و ساکنان روستاهای همجوار به شکرانه نعمت خداوندی ، مهمان خوان گسترده آنان می شوند . این مراسم اواخر آذر یا اول آبان با اعلام ریش سفیدان برگزار می گردد .
29- کؤهنه دئییرمان [ آسیاب قدیمی ] : آسیاب های قدیمی ولایت "درگزین" , آبی بوده اند . هر روستایی اگر آسیابی داشت , هم نیازش برآورده می شد و هم مایه فخر بود . هر چند اکنون سالهاست از گردش بسیار قدیمی و خستگی ناپذیر آسیابهای آبی , نقلی مانده است که فقط به ایهام زندگی در دایره بسته امروزین ، در کلام , به شاعران یاری می رساند .
30- "خسته قاسیم" : شاعر و عاشق تُرک ، شبهای دراز و تار روستائیان , به نقل شیرین آشیق و نوای چؤگور , کوتاه و به روشنی , پیوند می خورد . "خسته قاسیم" روایتی سوزناک تر از "اصلی ـ کرم" داشته و بر دل جوانانِ نگاه به ما دوخته و پیرانِ عمر رسیده بر لب بام , چون نوای دلنشین بهشتی می نشسته است .
31- "قارقو" : نِی آهنی . نوای محزون تر از چؤگور (که ساز شنیدن گروهی بود)"قارقو" , روزهای دراز بیابان چوپانان را , با نوای خود , به شب وصله می زد . غم تنهایی عاشقانه با این ساز , همساز بوده است.
32- تارو : خُدا
33- اهمن و بهمن : در اعتقاد مردم ، اهمن و بهمن , دهه دوم اسفند ماه است که زمستان , آخرین برفها و سرمای سوزناکش را عرضه می نماید , غافل از اینکه عمرش رو به پایان است .
34- قلیچ داغ : یکی از سه برادران که در اصل به شکل شمشیر در فرهنگ مردم بومی اطراف کوه معروف شده است .
35- درگزین اوغلو : اشاره به "درگزین" قدیم که شامل چهار بخش فعلی شهرستان "رزن" شامل : "بخش مرکزی" , "قوروه" ، "سردرود" و "فامنین [پامبولی] " بوده است که فرزندان غیور و سخت کوشی را در دامن خود پرورانده است .
(1)
من و داغ و گئجه نی , درد , گرفتار ائله دی
اوچوموزده یوخودان قوزادو بیدار ائله دی
دیلده سیندیردی سوکوتی , گؤزو آغلار ائله دی
دئدی : تکلیکلری من ، سیزلره درمان ائله رم
سن و داغ و گئجه نی , آغرویا میهمان ائله رم
(2)
اوره گیم تنگه گلیب , گزمه گه باغ آختارورام
خیال آتون قووورام آغشاما دیلده ن ، سالورام
گئجه لر پنجره دن اولدوزو گؤیده سایورام
بو گئجه قسمتیمیز زندگیدن سوُز سالاجاک
سحر اعلام ائلییه کیم اؤله جک , کیم قالاجاک
(3)
ایسته رم من بو داغون (1) قصه سین آغاز ائلییه م
بیر قانات داغدان آلام , دیلله ره پرواز ائلییه م
قان اوره گلر سؤزونی , سن سؤوه ن آواز ائلییه م
داغدان ایککی گؤز آلام ، داغ کیمین ایرانه باخام
اوجا یئرده ، دایانام مهدـ ی دلیرانه باخام
(4)
اوول هئچ زاد یوخودو ، بیر کلمه سؤز وارودو
بیر کلام سؤزده خدایدو , وارا وارلوق دارودو
یوخ ائشدمه زدی ائشدمه گده قولاغدان خوارودو
او سؤز ایسته ردی موخاطب تاپا ، واردان دانوشا
وار و یوخدان ، یارادا ، دیل وئره یاردان دانوشا
(5)
چشمه قئینه ر یارولان یئردن آخار سؤز چالوشار
سووارار باغلارو اؤز قلبی سوسوزدان آلوشار
داغدا تک قالسا ، بودار دونیادا ، بیرگون یورولار
اورگینده ییغیلان سؤزلر الینده اویولار
داغ چئکه ن تَکْلیگی داشلار چکه بیلمه ز یارولار
(6)
داغ دییه ر : بولبول ـ ی عشقیم گولو بیرگون گؤره جک
داخی او تک قالا بیلمه ز , قفسی سیندیره جک
عشق اَلینده آخورو باغلو قفسلر سینه جک
زندگانلوغدا گرک بیر زادا بیز عاشیق اولاخ
کاروان اولمویا بیردنْ گیده ، بیز یئرده قالاخ
(7)
سو سنون چشمه لریندن هایانا آخدو داغوم !
اؤلکه میزده کیمی گؤردو ، کیمه چوخ باخدو داغوم !
گل منیم قلبیمه ، دونیا ایشی سولماخدو داغوم !
قوی گه نه چشمه لریندن ، سو آخا گول سو ایچه
اورگی تودقون اولان ، باغه گَلَه غونچا بیچه
(8)
او آخان سو بولوت اولدی اوجالوب گدْدی گؤیه
یاقوشون وئردی , عاشیقده ن سوز آلوب گدْدی گؤیه
دونیانو گزدی دولاندی دولانوب گدْدی گؤیه
گویْ بولوت یاقْدی یئره یاغماغو اؤرگه دْدی داغا
گؤزیاشون ییغدی گتیردی بیر اووُچ سپدی داغا
(9)
سو جوشان چشمه سَسینْدَه اوجا سَسْ دوشدو چؤله
ائله بیر سَس کی گؤیون اؤرده گین اندیردی گؤله
دیدی هممت ائله یون قویمویاخ عاشیقلر اؤله
او سَسی یئر ائشیدَنْده اورگی ذوق ائله دی
اوجا آغاج یارادوب شادلوغونا شووق ائله دی
(10)
بیلمیرم هانسوْ باخوْشدا اوْتو پروانه گؤره ر
یاندوْرار قوْل ـ قاناتیْن شوْعله نی مردانه گؤره ر
قوْیمساخ اوْتدا یانا بیزلری دیوانه گؤره ر
اوْ یانوْخ دیلده ن اگر چیْخسا اوْنون اوْتلو سؤزو
اوْت سالار دونیایا قوْیماز قوُرویا ایککی گؤزو
(11)
هانسو مکتب باشارار اوغلانو فرهاد ائله سون
اوره گین درده سالوب , عشق اؤوون آباد ائله سون
عشق الینده بوغولان ، پئیکری آزاد ائله سون
نه بیلیم عاشیق ـ ی دیوانه نییه داغدا قالوب
بو کیمین عشقیدی فرهادی بیله درده سالوب
(12)
بیلمیرم هانسو زباندا دایانوب سؤز دانوشام
اوت توتوب شؤعله چئکه م هانسو اوجاقدا یانوشام
هله ده یانقون اوره گلر گؤزونه ، من تانوشام
آی گؤروم یانقون اوره گلر ، اوره گیز شاد اولسون
شاد اولاندا اوره گیز , بیرده « رضا »(2) یاد اولسون
(13)
قوی فلک اوتلاسو من ، یانماقون اوستادی اولوم
"نمرود" اوت وورسو یانوم ، "ایبراهوم" اولادی اولوم
"موسا"نون اوتدا پیشیرمیش ، ایسی ! فریادی اولوم
"آللاه"ون حق قاپوسوندا دیری قوربانی منه م
یا "محمد" (ص) دیلی نین بیر صَفه قورآنی منه م
(14)
داغدان ایلهام آلالو ، داغ منی حئیران ائلییئب
گؤیو گؤیده ن گتیریب ، یئرلره میهمان ائلییئب
بیسواد اینسانا اوخماخلوقو آسان ائلییئب
گؤیلر حققینده بشر یئککه بیر ایحسان ائله دی
درد ـ ی بی درمان امانتلره درمان ائله دی
(15)
عظمت گؤز یارادار گؤرسنه خلقه تانونا
آزونان چوخ ، وارونان یوخ , دوشه بیرـ بیر جانونا
هر کیم ایسته ر هامودان ، تئز گیده "آلله" یانونا
وارلوقون حقدن آلا ، حققی دویونجا تانویا
دییه "آلله" داخی بسدی ، منی آل اؤز یانونا
(16)
نه مه ، گؤردی داغ , اؤزون عیشقه گیریفتار ائله دی
داشو قووزاددو ، یئریندن اونو بیدار ائله دی
داشدا گئتدی جانوو ، ایرانا ایثار ائله دی
یئری وار اینسان اوتورسون ، اؤزونه فکر ائله سین
چوخ اوزاخ دوشمه سی حقده ن ، "خودا"نو ذیکر ائله سین
(17)
نه اولار داغ دانوشا حق و حقیقت بیلینه
وئرمویا کؤهنه یالان هر کیم حقیقت دیلینه
آروداخ بیز بو توزو ، بلکه حقیقت سیلینه
ایسته رم داغ جوشا ، "آلله" ، هامو یاندان دانوشا
"درگزین"دن(3) ، "همدان"دان ، "قاراقان"دان(4) دانوشا
(18)
من و داغ و گئجه بیر درده ، گیریفتار اولدوق
اوچوموز بیر دَفه باخدوق یارا بیمار اولدوق
سیندیریب دیلده سوکوتی گؤزو آغلار اولدوق
هاموسو بیر گئجه ده تکلیگی درمان ائله دیک
آپاروب دیللر یمیز دیلدارا قوربان ائله دیک
(19)
نه گلیب باشیوه ، ای "داغ" اوره گین قان گؤروره م
داخی یوخدور رمقین ، جیسمیوی بی جان گؤروره م
یارالانموش بدنین ، باخماقا نالان گؤروره م
او گئچه ن گونلری ، خاطرده باخوب ، یاد ائله ریک
گلیب آرخاینا دوروب غملی دیلین شاد ائله ریک
(20)
سرنوشتی پوزولان ، دیلده قالان آدی داغوم
گؤرمگه ناز گؤزه لیم ، گزمه گه بیر چَملی باغوم
دئ گؤروم هانسو بازاردان سنه من فورصت آلوم
دئ گئدیم "یازقو یازان" خدمتینه عرض ائله ییم
ایلیشیم دامنینی خوش قلمین قرض ائله ییم
(21)
او گچه ن گونله ریمیز ، گچمییئب هئچ ، دیلده قالوب
آهو تک اوْده یاتوب دوزلاقو بیر یاده سالوب
سولدا مشغول ائلییوب ، ساغ یولو بیزلردن آلوب
قورخورام دردی دییه م دیلده اؤرگله ر سارالا
اوت توتوب گول آلوشا ، گوللر و گولدان قارالا
(22)
هانسو گؤز ، گؤردو ، سنی ، باخمادا چوخ بیلدی منه
چیخه ر افلاکه سسیم ، وقتی دیه ر ضربه سنه
توت الیمدن ، اوره گیم توتقون اولوب قانه گنه
بیر گلیم ال آپاروم ، قان اورگیندن سو ایچیم
قؤی ایتیلدیم اوراغو آغشاماجک غوصصا بیچیم
(23)
هانسو غوصصا سنین او ، داش اوره گین قان ائله دی
گلدی اَل قویدو داش اوسته ، اونو شان ـ شان ائله دی
عاقبت داش اؤویده ییخدی و ویران ائله دی
بیز دییه ردیک ، او داشوینان اؤویمیز کندده سالاک
بلکه پیس حادیثه لردن ، باشاراک زینده قالاک
(24)
داخی موندان بویانا ، غملی چوپان ، بئش اوخوماز
ننه میز اؤوده قالوب قیش جورابوندان توخوماز
خالانون اوُماج آشو ، ایچمگه اوچ گون سوووماز
گه نه قلبیمده قدیم خاطیره لر ، زینده اولوب
بوغازوم بوغض ائلییوب ، آغلاماغا قلبی دولوب
(25)
بیرگون آغشام چاقو گئتدیم چؤله ، بولبول اوخودو
باهارویدو , چؤل الینده آما بیر گول یوخودو
بیلمیرم من روزیگاردان ، یا او مندن توخودو
هئی منی چکدی دارا ، سؤکدی ازلدن توخودو
آخورو کسدی ایشین ، هئچ زاد ، الینده یوخودو
(26)
گؤی نییه گؤیده بیزی ساخلامادو ، سالدو یئره
اوجا یئردن بو سینیخ بختیمیزی ، چالدو یئره
آی آمان بس نییه غوصصا هاموسو ، قالدو یئره
کیم بیزیم غوصصاموز ، آلله ! بیز اؤله نده یییه جک
بو بوغازدا ، بوغولان سؤزلری بیر ـ بیر دییه جک
(27)
گون باتاندا یورولار یئر ، اییاغ آسدا باقورار
دایانار داغ قاپوسوندا آیو ، گؤیده ن چاقورار
گلمه سه آی کومه گه ، گون چیخانایجه قاقورار
هاچاغایچه ک ، خودایا ، یئر گؤزونو تیکسی گؤیه
یئر یامان حالدا داخی ، قویما گه نه قلبی دؤیه
(28)
آی داغوم ! غوصصالویام ، سن منی آل اؤز یانویا
من دیییم , سن قولاق آس ، قانیمی قات اؤز قانویا
قاتوشوم سیمانویا قؤی داغولوم ایرانویا
قؤی غریب یئرده قالان قارداشو قارداش تانویا
آیرولوق قؤی گه نه بیر یولداشو یولداش تانویا
(29)
ای مَنیم غوصصالو داغیم ، قؤی اؤزوم دردین آلوم
سؤز سالوم ، "هفت بابا"دان(5) عیرفانو بیر یاده سالوم
دولانوم باشیوه پروانه کیمین ، دیلده قالوم
آز قالوب داغ کیمی من تکلیگی ایحساس ائلییه م
ایلیشم داش اتگیندن داشو حسساس ائلییه م
(30)
ای داغوم اومْما فلکدن ، فلکین رسمی بودور
بیرینین کاسه سی قاندور ، بیرینین جامی سودور
بیری دریایه ده گئدسه ، بیر ایاقدا قورودور
ای داغوم ! منده سنینجک بو فلکدن توتوره م
اؤز ـ اؤزومده ن قاچورام ، اؤز حودودومدا ایتیرم
(31)
دور داغوم آچ قوجاغون ، ایندی قوجاقلاشیب اؤله ک
روزگاردان دانوشاک عشقه بویاقلاشیب اؤله ک
بیر باشا یوخلامویاخ ، بیزده اویاقلاشیب اؤله ک
عؤمروموز گئتدی آما معشوقا بیز چاتمادوک هئچ
دونیانو گزدیک آما حئیف اونو بیز تاپمادوک هئچ
(32)
داش قاپون مین دَفه دؤگدوم ، بیر اَل آچدی اوزومه
گؤز دویونجا گؤزلیم ، گلدی گؤروکدی گؤزومه
سؤز قحطلیک اولان ایل ، گؤی سوزو یاغدی سؤزومه
چوخدان ایسته ر اوره گیم ، بیرده او سؤزده ن دانوشام
اوت وورام سؤزلره ، سؤزلر اوجاقوندا یانوشام
(33)
"سه برادر"(6) آلوب اؤز اؤلکه میزی آرخاسونا
نه گؤزه ل جیلوه وئروب "درگزین"ین حُوماسونا
"قوروه"(7) بازاری موزییندی "سوزه ن"(8) قالچاسونا
گتوروب خیردا اوشاخ قاری ننه ، "هاممارا"یا(9)
تیزدقرلانّورو گیزلینجه ویره ر آند خودایا
(34)
"درگزین" باغلارو ایستر خاناسو(10) آخسو گه نه
بند ـ ی فولادی سالانلار بولوتو شاخسو گه نه
توپراق آستوندا یاتانلار اوجالوب باخسو گه نه
گؤرسولر بندی سالان ایشلی جوانلار نَجولوب
قورویوب باغدا آغاجلار ، سارالوب داردا سولوب
(35)
کیم دورار "دَهْله لی حئیدر"(11) قاباقوندا دایانا
ختم ائده غائله نی ، قوْیمویا دعوا اوزانا
بو نه سوزدور ، قورو اوْتلاشماغونا یاشدا یانا
"درگزین" حوماسونون "حئیدر"ی , قووت تاپاجاک
مردی نامردلر الیندن دالو گونده آلاجاک
(36)
ساغ اولا مرد کیشیلر سوفرالارو ، گَنگ آچولا
"چانگرین"(12) داغو کیمین سوفراسی بیر رنگ آچولا
یاغا گؤیده ن یئره گول غونچاسو شش دَنگ آچولا
گَله "بوقراط" ـ ی حکیم , "بوقراطو"دان(13) گول آپارا
بلکه درمان تاپا درده ، منی دردده ن قوتارا
(37)
"درگزین" حوماسونون نَججه مین ایل تاریخی وار
عیرفان ایستکلیسی بیر "موللاحوسئین"(14) عاریفی وار
شئعر الیندن تاج آلان "فانی"(15) تکین شاعیری وار
اَل آپارسا قله مه تکدیر "عوبئید زاکانی"(16)
نه گؤزه ل باخمادا تصویره چکوب اینسانی
(38)
"قاراقان" داغلارو سندن سوْرا چوْخ قان اوُتاجاق
او اوُزاقدان دایانوب بوْش یئریوه چوْخ باخاجاق
بو یالان دونیا اَلوْو سالدو , دؤشون اولدو اوجاق
اوجاقوینا یانان اوت آغ بولوتو ایسسیداجاخ
آغ بولوت گؤیده شاخوب ، داغ دؤشونه سَس سالاجاخ
(39)
هله ده "یددی بولاغ"دان(17) الیمی اوزمه میشه م
آیرو دوشمه م من ائلیمدن اوزاقا دؤزمه میشه م
دیرتاشوب دونیا اَلیندن اَلیمی بوزمه میشه م
آز قالوب "یددی بولاغ"دا شیرینیم ریشه وُورا
گئنه "فرهاد" تاپولا ، "بیسوتون"ا تیشه وُورا
(40)
ائل کؤچوب , یوردو قالوب ، من ائلیمین کولباشویام
یئل الینده قوولان ، یئل قووانون قارداشویام
یوخ اوره گدن سو ایچه ن ایسته میره م چوخ یاشویام
"اثیرالدین عومانی"(18) بیرده منه شئعر اوخویا
سؤز تاپا تورک ادبیاتینه ، اؤرنگ توخویا
(41)
"شیخْ موقیم"(19) "درگزین"ین حوماسونو پَرپیلییئب
دولانوب هامو یئری هر یئره ساغلوق چیلییئب
قیدلیگین خوش نفسینه ن باشونا کول اَلییئب
ناخوشام من , نه اولار بیرده گَله پَرپیلییه
اَل چئکه دردیمه , بو قلبیمه ساغلوق چیلییه
(42)
آی ! "تیلیم خان"(20) گَله داغدا سازونان سؤز دانوشا
دیل قاچا بَرکینه هر دیل یئرینه گؤز دانوشا
قلبی کؤزلندیره آندان , قویا او کؤز دانوشا
دییه بیزده ن قاباق اینسانلارا , کیمده ن اوخودو
اوندا هَرزاد یوخودو ، آمما اوره گله ر خوشودو
(43)
سؤووره م کان ـ ی شوجاعت "حاجی ستتار"(21) تانونا
"علی چیت ساز"(22) دایانا اوت سالا دوشمن جانونا
دورا دوشمن قاباقوندا بویانا اؤز قانونا
صابادان هر شهیدین آدی گونوینه ن چیخه جک
گئجه لَر قامتینی گؤز قابوغوندا ییخه جک
(44)
قُوی "اومیدی"(23) کیمی سربازه باخا گؤز گؤوه نه
قهرمان اوغلومو دونیا تانویا سؤز گؤوه نه
"سردرود"(24) بیر باخا اؤز توپراغونا یوز گؤوه نه
ای منیم قهرمانوم ، هرگون آدون یاد ائله رم
جومعه لر آغشامو گلله م روحووی شاد ائله رم
(45)
بیر آقاچ قیردیم ، اونو یوندوم و هممج ائله دیم
قورخودان کنده گلنده یولومو کج ائله دیم
"غولام"ون هممجین اوتدوم ویرمه دی , لج ائله دیم
هممجیم باتمادو بیر یول دیدی تئزدی ، هایانا ؟
من دیدیم فرق ائله مز وور بویانا یا اویانا
(46)
یئغیله ک فیکر ائلییه ک بیر ـ بیرینه سایلامویاک
آغ بولوتلار یاغاجاک ، یولدا اییاق ساخلامویاک
ایسته ره م داد ائلییه م غوربه ته بئل باغلامویاک
چوخ دیدیم سؤوله دیگیم سؤزله ریمی ، تورکی یازام
قورخورام آغشام اولا ، چؤلده قالام یولدان آزام
(47)
آغ بولوتلار یورولار ، داغ دؤشونه سالما سالار
داغ دیسه یئر یوخوموز غملی بولوت هاردا قالار
یالوارار ، داغ اته گینْنه ن ایلیشه ر ، موهله ت آلار
داخی یوخ فورصه تیمیز بیرده گئده ک کدْده(25) قالاک
دایانوب حسرتینه ن کندیمیزی یاده سالاک
(48)
کیم یازوب آللوموزا زیندیگیده ، زیندان اولاک
دوْل کیمین هانسو طانابدا اوزاناک ، اوردا دولاک
لااقل ساخلایون اَل ، فصل ـ ی خزان اولسو , سولاک
بو نه جور قایدادو کی فصل ـ ی باهار ، گول سارالا
اوت دوشه گول جانونا ، باغداکی گوللر قارالا
(49)
دَلی صییاد کیمی گؤردو ، تله سین قوردو بیزه
هر نه داش تابدو فلک ، جَهر ائله دی ووردو بیزه
دام ـ داشون قونشو کؤچوب ، کدده تاپوشدوردو بیزه
قونشو کؤچسه , اؤوی قالسا ، اونو پای , بایقوش آلار
نه بیلیر دام ـ داشو مردوم ، نه یامان گونده سالار
(50)
سنون آرخاینا چیخه ن گون گیدیب "الونْد"ده باتار
یئرسالوب "مککه یول" آسدوندا بابام , دامدا یاتار
کیم , گؤزه ل رسم و روسومین داشونو بیردن آتار
باها جینسی تله سیب آششاقو قیمه تده ساتار
گتیریب تورکی دیله آیرو دانوشماغی قاتار
(51)
آز قالوب "بایرام" اولا ، کدده نومورتا بویاروخ
چوققوشوب سینسه نومورتا ایاق اُوسده ، سویاروخ
مگه کَدلرده نومورتا اوینامادان دویاروخ
ننه بایراملوغوموز مجمعی لرده گتیری
نه قده ر طاملودو کندین او اگیرده ک فتیری
(52)
ایسترم بایرام اولاندا اؤزومه پالتار آلام
گر قضا قویسا گئده م بیر گئجه "تئهران"دا قالام
چوخ غریب قالموشام آلله دایانار عرشه نالام
ایلدن ـ آیدان دولانوب بیزلری بیر یاده سالون
سیز گلون لطف ائله یون ایککی گئجه بیزده قالون
(53)
یای اولوب خوردا اوشاقلار ، گئنه چایدا چیمه جک
نجمه کؤینه کلری ایسلانسا ، سیخیب تئز گئیه جک
بیر اتک آلما دریب چای کیناریندا یییه جک
گتوروب آلما "شوند"دن(26) اولاغ اوسته ساتورو
او شیرین لهجه ، اوره گلرده محببت تاپورو
(54)
یای اولوب کندیمیزین بوغدالارو درمه لیدی
ایلده بیرگون "وارا"دان(27) ، سوت آقایا گلمه لیدی
یتیشیب آششاغو باغلار اوزومی سَرمه لیدی
یورولوب کند اوشاغو ، سوفره باشوندا یوخلار
یوخو گؤرسه , یوخودا هی دانوشار تومسوخلار
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
(55)
ای خدا ! کتده اوشاقلار کتیلی پوردلاماسون
اوره گی دؤیسی ولی سیر ـ سوموگون خوردلاماسون
غم چؤپو خوردا اوشاقلار اوره گین قوردلاماسون
هله چوخ تئزدی اوشاقلار دایانا غوصصا یئیه
بو لیباسدا او لیباسدور کی گره ک هامو گئیه
(56)
خلق کیمین , من نه اوشاغلوغدا اوشاغلوق ائله دیم
شانسومو چؤلده ایتیردیم , نه جوانلوق ائله دیم
بیلمیره م , من فله که هاردا یامانلوق ائله دیم
بیر جوانلوق ایتیریب چؤلده دالویجا گزه ره م
تاپسام اؤز گؤوهه ریمی هر نه باشارسام بزه ره م
(57)
قوی گئنه کتْده اوشاغلار , چؤپونه ن مرره چکه
اوینویوب اؤز آداشوینان قفه سه خرره چکه
قویمویا شخته گله ، باغ ـ باغاتا ارره چکه
بیر گلوب , ایککی گلوب ، اوچ دفه ده اولسو سلام
سیزه قلیان گتیریب ، بیر قیْچیم اوسته دورارام
(58)
آی گئنه اویناماقا بیر قیزیله پالچوخ اولا
پاققو ـ پاققو آچولوب دئققه نه پالچوقدا دولا
قولاق آس پاققوسونا ، سس دولاجاک اینچه یولا
اویناماقدان دویا بیلمه ز ، هله قوی اویناسو چوخ
او شیرین اوینامالاردان گؤروره م هئچ بیری یوخ
(59)
بیر میزان بئش دنه داشغمچی داشون کیمدن آلاخ؟
جیزمه ـ پوزما یادا دوشسه ، سؤزونو هاردا سالاخ؟
دئقه لین ، قیرقیره نین اویناماقون هاردا تاپاخ؟
یادو خئیر اولسون اوشاغلوق قاییدیب بیرده گله
ساخلویاک زیندیگیده قویمویاک او موفته گیده
(60)
بیر گَلین کَتدَه اوشاغلوغلاریمیز یاد ائلییه ک
چؤپ مینیب یولدا قاچاک ، گؤگلوموزی شاد ائلییه ک
قوش گؤتورساخ لیواغوندان ، قوشو آزاد ائلییه ک
قوشوموز قیشدا ـ سویوخدا کئزه له ر ، هاردا قالار؟
او سویوخدا کئزه له ن قوش ، اوشاغو فیکره سالار
(61)
گونلرین بیر گونو دامدا اوتوموشدوک هاموموز
شام چاقو , آی قبه لینده ن , ایشیغیدی داموموز
خان باجو تعریف ائله ردی کی گئج اولدو شاموموز
بیلمه دیم من , نمه دوشدی یادونا شام یئمه دی
سورادا من خبر آلدوم ، منه بیر سؤز دئمه دی
(62)
تاپارام بیر نفر آلله ساغو ـ سولدان تانویا
سرنوشتلر یازولاندا ، آزو , بولدان تانویا
جووالا بوغدا دولاندا ، آجو , توخدان تانویا
سرنوشت سوسدو ، کوسوب یازغویازان یازماغونا
دایانوبدور عصایا غوصصا یئیه ر آزماغونا
(63)
گل گیده ک ""قارا قیه" "(28) کندینه بیز , آذر آیو
اوت سالاک یانسو اوجاقلار , پیشیره ک اوردا چایو
آتالار روحینی بیر شاد ائلییه ک دونیا پایو
سوواروب چیخسا شوخوملار ، اونا قوربان کسه جک
دریسین تیکدوروب هرگون ، گئنه قیشده گئیه جک
(64)
آند اولا خان ننه نین تئز آغاران آغ ساچونا
آنامون دیلدن اؤپه ن مئهرـ ی محببت ماچونا
دایانوب عئشق قاپوسوندا دورارام تا آچونا
قاپون آچسا بیر عؤمؤر عئشق اؤوونه یئر سالارام
اوره گیمده آنامو بیر باشا من ساخلادارام
(65)
ننه جان ! گَل دوشه نیم ال ـ اییاغوندان من اؤپوم
یورغونام آچ قوجاغون , قؤی قوجاغوندان من اؤپوم
قاناتوی آچ باشوما ، قؤی قاناتوینان من اؤپوم
بیر ساحات آل دیزین اوسته ، منه لای ـ لای دئگینه ن
هرنمه وار اوره گینده , هاموسون سای دئگینه ن
(66)
بیر بو دونیا , بیر او دونیا , اتگینه ن دوتارام
آتما گؤزده ن منی , من دونیانو گؤزده ن آتارام
سورونوب خوردا اوشاغلار کیمی , گلله م چاتارام
آجو عؤمروم او شیرین , خوش گونوموینه ن ، قاتارام
گلمه گین یاده سالوب , خوش خییالوینان یاتارام
(67)
اؤلکه میزده ن چوخ اوزاخ سالدو منی , چرخ ـ ی فلک
ائلده ن آیرو دوشه ن اولدوم ، گئنه قان اولدو اوره ک
یوللار اوسته دایانوب قاللوق اگه ر گلسه گؤره گ
تاقچادا عکسینه باخدوم ، بوگئجه تاب ائله دیم
او سینیخ عکسی گتیردیم , نه گوزه ل قاب ائله دیم
(68)
او گؤزه ل تویلارو تویلار سییاغوندا سؤوه ره م
دایانوب گؤز قاباغوندا , بگی دامدا گؤره رم
ساغ الینده نار , آتوب دوشسه چای اوسته اؤوه رم
آغ آت اوستونده گیده ن ناز گؤزه له واردو سؤزوم
آز اوتان ، باخ یوخارو ، ناز گؤزوی گؤرسو گؤزوم
(69)
خوش او گونله ر کی اوره گلرده محببت چوخودو
قارنوموز کد چؤره گیندن گئجه ـ گوندوز توخودو
آتاموز سؤز دانوشاندا ، سؤزونه سؤز یوخودو
داخی بیر کیم دولانوب بیزلری بیر یاد ائله مه ز
ساز چالوب بئش اوخویوب ، قلبیمیزی شاد ائله مه ز
(70)
گونوموز , قیش سویوغوندا ، بولوت آستا , چابالار
گاهدان آغزون اوزادوب ، چادسا بولوتدان پارالار
دیش چالوب توتسا بولوتلار بدنیندن ، یارالار
یارالانموش بولوتوم گؤیده دوروب ، آغلویاجاک
کیم چخیب , گؤیده بولوتلار یاراسون باغلویاجاک
(71)
باشووی دوت یوخارو , گؤر نه دومان دؤورون آلوب
بیر سوروش سرچه له رین ، قول ـ قنه تین هاردا سالوب
باغ سولوب , بولبول ـ ی دیوانه گئنه داردا قالوب
کیم گزیب , باغدا ایته ن بولبولو داردا تاپاجاق
گول باغوندا , دلی بولبوللارا چارداق سالاجاق
(72)
من دیمه زدیم سن اؤله ندن سورا سنسیز یاشویام
سرنوشتده ن قاچا بیلمم , قاچا بیلسه م ناشویام
گزدیریب ترسه یانا ، کؤهنه دئییرمان(29) داشویام
عزیز آلله ! بو دئییرمان هاچاقایجه ک گزه جه ک
دولانوب بختیمیزی ایککی داش آستا ازه جه ک
(73)
آختاروب دام ـ داشوموز ، کنده گیده نده باخارام
منی یاددان چیخادان دوستلارو , کتده تاپارام
دانوشان یوخ دانوشام ، آز قالا سؤزده ن داشارام
دولانوب دار کوچه لرده ، قاپوموزدان گئچه رم
دانوشوب سؤز تاپا بیلسه م سؤزو سؤزده ن سئچه رم
(74)
سرنوشتی تاپا بیلمه م , او یامان تاپماجادور
روزگاره باتا بیلمه م , بویو داغدان اوجادور
دوزدو کی سیننیم اوشاغدور ، آما شانسوم قوجادور
"خسته قاسیم"(30) یورولاندا , سازونو من آلارام
سرگوذه شتیم اوخورام ، دونیانو من آغلادارام
(75)
حئیف اولا مرد کیشیلر ، کدلریمیزده قوجالوب
گوج اولوبدور قوجالوق ، مرد کیشیلرده ن باج آلوب
اوجا آغاج ییخیلیب , ایندی تیکانلار اوجالوب
سارالوب گون ، آدو باتموش قوجالوق گلدی گئنه
قارا بایقوش , قاراگون "قارقو"سونو(31) چالدی گئنه
(76)
"صییاد اوغلو" ، اوتوز آلتو گئجه سین داغدا قالار
دوشونوب : گزسه ـ دولانسا ، تارودان(32) ساغلوق آلار
"خان عمی" کورسو قولوندا دایانار , قارقو چالار
اوجالار قارقو سسی ، "خان ننه" نی فیکره سالار
ائشیگه گیدسه , گله ممه ز ، یای و قیش اؤوده قالار
(77)
نه گؤزه ل قایدادو , یلدا گئجه سی قارپوز اولا
او نه قارپوز کی سویوخدان یارولا ، بوم ـ بوز اولا
اوخویان , بئش اوخویا ، سؤزلری یاقچو سؤز اولا
بوزلاموش قارپوزو ، هر کیم یئمه سه ، یاتمویاجاک
بو سؤز آیدیندی : اگر یاتسا , سحر تاپمویاجاک
(78)
"خان ننه" بیر ناغیلی ـ من اوشاغویدوم ـ اوخودو
دئدی : « اوغلوم قولاغ آس ! بیر وارودو ، بیر یوخودو »
گئنه دار اوسته اوتوردو ، اریشه ایش توخودو
من دیدیم : « "خان ننه" ! بس ، کیم واروموش , کیم یوخوموش؟ »
سورا بیلدیم : او زامان , وار , یوخوموش , یوخ , چوخوموش
(79)
قیش اولاندا , دایانوب گون قاباغوندا دوراروق
بیز بؤیوک چیلله ده ، قیرخ گون , گونو گوندن سایاروق
او "چاهار ـ چار"دا , "کوچوک قارداش"ـا چوخ یالواراروق
"اَهمن و بهمن"(33) اولاندا , قاپونو قار آلاجاق
بایرام آغزو ، قری ده ن دیلده یامان سؤز قالاجاق
(80)
قیلیچین چکسه "قیلیچ داغ"(34) , گئنه دوشمه ن قاچاجاق
مردی , نامردلر اَلیندن قوتاروب , تئز آلاجاق
گون دوشوب کؤلگه دالویجا ، اونو دیلده ن سالاجاق
او "قیلیچ داغ"دا گزه ن قیشده جوانلار ، یاشاسون !
دوست گؤزونده گؤروکه ن ، دوشمه نه بئل باغلاماسون
(81)
آز سوْووُر باشووه قار ! , قوی اوجا داغلار گؤروکه
ساغ یولون یوخ خطری ، قوی گئنه ساغلار گؤروکه
ده دومان گؤز قاباغون توتماسو , باغلار گؤروکه
نججه آیدور دومان آسدوندا قالوب ، خوش گونوموز
قدرینی بیللیک اگر چیخسا ، چاتوب خوش گونوموز
(82)
خوش او گونلر ، کی اوره گده ن اورگه ، یول وارودور
سودوگوم یوللارو قاچماخدا ، نه قیچ ـ قول وارودور
قونشونو یاده سالان قونشوسو ، ساغ ـ سول وارودور
آیرولوق توپراغونو باشیمیزه , کیم اله دی ؟
یاش بله کده او قاچان قیچلریمیز ، کیم بله دی ؟
(83)
خیالو هر یئره گئتدی , اونو بیر داننامادو
اون بئش ایل مکتبه گئتدی , الیفی آننامادو
خوروز آللاندو بولوتدان , دایانوب , باننامادو
خیالو گلسه بو یول ، غئیضه گلیب , داننویاجاخ
فورصه ت اولسا , حواسون جمع ائلییوب , آننویاجاخ
(84)
او گله ن گونلریمیز ده , بو گئچه ن گونلره , تای !
گونده گؤیده دایانوب ، یوخ خبری قیشدی یا یای !
هله ده اینسانا ,دونیا ساتورو غُصّانو ، پای
هاچاقایچک بو یالان دونیا بیزی آللاداجاق؟
او قولای جینسی ، یالان سؤز دانوشوب ، پای ساتاجاق
(85)
اوره گین دلدی تمددون ، داغوموز آخ دئمه دی
دردی گیزلتدی اوره گده , دایانوب , غم یئمه دی
قضادان اینجیدی آمما دئمه دی کیم ـ کیمه دی
هله بوندان بویانا عئشق اوزو معنا تاپاجاق
ایستیقامت اوله بیلمه ز ، بیزه درس اؤرگه داجاق
(86) سودو
آز قالوب سؤدوگونه داغ چاتا , خاطیرجه م اولا
گله مردوم اؤوونه هر دیله بیرآججا دولا
تازادان ریشه وورا ,قویمویا او ریشه سولا
داغولار کَتلره داملاری دیو ارلاری سالار
(87)
روزگار هر نمه وئرسه , قاییدیب تئز آلاجاق
آخورو توپراق ایچینده ، بشه ره یئر سالاجاق
کندیمیز اربابونون قلعه لری , بوش قالاجاق
دونیانون رسم و روسومین اوخویان آللانماز
چوروموش اینچه طنابدا ، قویویا ساللانماز
(88)
آیرولوق اوتلادو , آلله ! ,کولوموز وئردی یئله
یئل اؤزو دوشدو نفه سدن , نوباتو وئردی سئله
سئل دیغیرلاتدو گتیردی، تازادان وئردی ائله
آیرولوق ! آز بیزی داشلا , قانا دوغرا چؤره گی !
رحم ائله بسدی ؛ یامان گونده , غریبلر اوره گی
(89)
گاهدان , آغشام , اوره گیم ایسته ر , او دونیانی گؤره رم
روحی تنده ن چاقادام ، دونیادا عوقبانی گؤره رم
دایانام حسره تیله ن سؤودوگوم اینسانی گؤره رم
بلکه بیرگون باشارام هر گئده نه چاتموش اولام
توپراق آسدوندا یاتانلار یئرینه یاتموش اولام
(90)
آللاهیم ! آغرو قوتارماز اوره گیمده توکه نه
ساغ اولا دردی بوکولموش کوره گیمده توکه نه
کیمدی قویماز بو تیلید قان چؤره گیمده توکه نه
ایننیده ندن خییالوم یولدا قوجاخلار دیزینی
داغ دالویجا گئده ره م قویمارام ایتسی ایزینی
(91)
بیر نفر یوخدور اوره گدن غم و غوصصانی آلا
توتا الده ن ، آپارا قالمالو یئرلرده سالا
باغا بیر دامچو یاغوش یاغسا ، ماحالدور سارالا
گونده مین یول اؤلوروک ، غوصصاموز هئچ کس یئمیری
داخی گؤیده ن یئره سس گلمیری ، بیر سؤز دئمیری
(92)
ایشیمیز هر گئجه ـ گوندوز ، بیر عؤمور ، تیکراروموش
زیندیگانلوق بوجورویموش ؟ بوجور اولسا باروموش !
وای حقیقت جانونا ! گؤرنه یئری چوخ داروموش !
"آدام" و "حووا"دا تیکراری عمه لدن یورولوب
ایککی بوغدا یئمه ک اوسته , او بهشتده ن قوولوب
(93)
قوی گئنه دورنا گله ، گؤل اته گینده سریله
یارپوزوم روشد ئلییه چای کیناریندا دریله
کیم قوووب بولبولو باغدان , او گره گ قئیته ریله
یا گره گ بولبول و شخته , پایوز اولسا , باروشا
یادا بولبول گئده , هر بیر قوشا ، باغدا قاروشا
(94)
بیر نفر یوخ سوروشاق : خوش گونوموز هاردا قالوب ؟
چیخمییوب گونده کی گون ، آی بو گئجه داردا قالوب
گول بویان تایدا سولوب , بولبول اویان تایدا قالوب
گول اؤلوب , بولبولو قویما اؤله ! فریادینه چات !
داردا قالموش آیوما رحم ائله ! سن دادینه چات !
(95)
عؤمورون بیلمه دی کیمسه آزودو یا چوخودو
تکلیفی سایمادو چوخلار وارودو یا یوخودو
یوخلادو , یاتدو ، آماندور ! آجودو یا توخودو
خبر آل موشکیل آچاندان ! دئیه تکلیف نمه دی
نییه بس سؤز باشارانلار ، بیزه بیر سؤز دئمه دی ؟
(96)
ای داغوم ! سئل قاباغوندا دورانوم ، کیم اولاجاق ؟
یئل اسه نده اوجالوب یئل قووانوم ، کیم اولاجاق ؟
کارووان گئچسه ایراغدان , نیشانوم کیم اولاجاق ؟
قورخورام کارووانوم بوردا اییاغ ساخلامویا
آی گیده اؤوده یاتا , یولدا چیراغ ساخلامویا
(97)
داغ داغولماز ، بئیه قالدی یئرینه داغ سالونا
چوبان ایسته ر گئنه قوردلار گؤزونه آغ سالونا
قازولا چؤلده تیکانلار یئرینه باغ سالونا
"درگزین اوغلو"(35) صاباح هر بیری , بیر داغ اولاجاق
دونیا وارکن ، او داغوم سولمویاجاخ ، ساغ اولاجاق
(98)
بیر گول اولسا گئنه بولبول باغا قیته رمه لیدی
سول یولون عاقیبتی یوخ , ساغا قیته رمه لیدی
قاراگون باتسا سحرده ن آغا قیته رمه لیدی
کیم دییه ر بیر گولونه ن دونیا باهار اولمویاجاق
تیفاق اولسا تازادان گئچمیش اوجاقلار یاناجاق
(99)
ای داغوم ! قوی ایاغون گؤز ـ قاشوما ، اینجیمه ره م
منی قوربان ائله اؤز یولداشوما ، اینجیمه ره م
جانوم آل وئر او گله ن قارداشوما ، اینجیمه ره م
یارالو توپراغومون یاره سینی باغلاگونان
دیل آچوب , دردیم اوره گده ن دئگینه ن , آغلاگونان
(100)
سنه لاییق سؤزوم اولسا ، دییه بیلسه م ، دییه ره م
کیشیلیک بؤرکو یاراشسا ، گئیه بیلسه م ، گئیه ره م
اؤز پایوم , قسمتیم اولسا ، یئیه بیلسه م ، یئیه رم
گؤره ن ایسته ر تانویا , من دئیه بیلمه م نمه یه م
گاه کوچوک بیلله م اؤزوم، گاه بئله بیلله م نمه یه م
(101)
او گله ن نسله سؤزوم وار ، دئ دئییم یا دئمییئم ؟
دالو گون غوصصاسون ، آلله ! دئ یئییم یا یئمییئم ؟
بیلمیره م من نجور او نسلی خبردار ائلییئم ؟
گله جک نسلین ایشی ، ایندی منی فیکره سالوب
ائله بیر فیکره سالوب کی جانومو داردا آلوب !
(102)
گله جک نسل , گره ک قویمویا ظالیم یاشویا
اوت وورا دونیایا , مردوم بیر عؤمور کول داشویا
مرد گره ک ایختیارو ورمییه نامرد ناشویا
قورخورام ایش باشارانلار اَلی ایشده ن اوزوله
صف چکه گؤز قاباغوندا قاراگونلوک دوزوله
(103)
گله جک نسل مبادا بیزی بیرگون قینه یه
اوجا دیواری قویوب ، دیرماشا آلچاق چینه یه
گونه دال چؤنده ره قلبین سالا گونده گینه یه
گونه دال چؤنده ره نین حققیدی بیر باش ییخیله
اییاق آستوندا قالا , ظولمه ت اَلینده سیخیله
(104)
ترکه میز ریشه ورووب یئرده , ماحالدور کی چیخه
داخی توفاندا باشارماز اونو بیر یولدا ییخه
قیچچیمیز باغلودو تاریخده , تمددوننو میخه
گله جک نسل , گره ک قویمویا او میخ سؤکوله
یا اییاق آسدا ایته ، اوستونه توپراق تؤکوله
(105)
عؤمروموز گئچدی آما هاموسو غوصصایدو داغوم !
غوصصا بو دونیادا عاشیقلره پای پایدو داغوم !
عئشق اگر اولماسا دونیا عؤمورو زایدو داغوم !
گول عؤمور گئچدی ، جوانلوق قوشو پرواز ائله دی
ایسته دیم عاشیق اولام , دیلده منه ناز ائله دی
(106)
سنه تک داغ دئسه له , داغ سنه چوخ آزدو داغوم !
سنه لاییق , قلمیم , مین دنه آد یازدو داغوم !
بیری دریادی کی دریا تک اؤزو رازدو داغوم !
بیری عاشیق , بیری معشوقدو ، بیری نازدو داغوم !
بؤیوک اینسانلارا داغ بیر باشا دمسازدو داغوم !
(107)
بیر سؤزوم وار اوره گیمده ، دئییره م هامو بیله
قویمایون یاخچولوق ایتسین ، آدی بیر گلسی دیله
گره گ اینسان غم و غوصصا توزون ، اینساندا سیله
اصیل اینسان ، گزه ر اینسانلارو سخت گونده تاپا
سختلیگی قویماز او اینسانلوقو اینساندا چاپا
(108)
چوخ سیزیللاتدی یانوخ قلبیمی دردین , وطنیم !
قوی یانوم داغ کیمی دردلر اوجاغوندا توکه نیم !
بیر قریش یئر منه وئر کورلویوم اؤلسه م بده نیم
قوی سنین توپراغون اوسته « رَضا » شئعری اوخونا
سرگوذه شتین یازا آینده یه اؤرنه ک توخونا
ـــــــــــــــــــ
آلت یازیلار :
1- کوه سه برادران دهستان شاهنجرین [ "چانگرین" ] .
2- رضا : سراینده این منظومه .
3- درگزین : [ نام ] منطقه وسیع [ تُرک نشین ] که هم اکنون [ مشتمل بر ] شهرستان رزن و منطقه فامنین است [ بخش فامنین در حال حاضر جزو شهرستان همدان می باشد ] .
4- قاراقان : رشته کوههای خرقان [ قاراقان ] در شمال غربی استان همدان , بین زنجان , همدان و ساوه قرار دارد . دشت رزان کوههای خرقان [ قاراقان ] هنگام غروب آفتاب , به سیاهی آغشته به خون می ماند که مردم محلی به آن "قاراقان" می گویند .
5- هفت بابالار : هفت عارف منطقه سردرود (دمق) از جمله : بابانظر، باباخنجر، باباگورگور و ... که محل تربیت سالکین و عرفا بوده است.
6- سه برادران : کوهی در شاهنجرین
7- قوروه: شهر قوروه درجزین از توابع رزن که بازار داد و ستد محلی است .
8- سوزن : روستایی از توابع قوروه که قالیچه معروف با شهرت جهانی دارد .
9- هاممارا : محلی در شهر قوروه که به اعتقاد مردم به انسان مریض شفا می داده است و مردم عوام بچه های خود را در این محل قل می داده اند به نیت شفا ! .
10- خاناسو : سدی برای آبیاری در رستای "شوند" که آثار آن باقی است .
11- "دَهْله لی حئیدر" : جوانمردی شجاع و مشهور در منطقه ، طرفدار حق و عدالت ؛ این شخص ساکن روستای دهلق [ دَهْله ـ از توابع شهرستان رزن ] بوده است .
12- "چانگرین" : نام دیگر روستای "شاهنجرین" .
13- "بوقراطو" : کوه معروف "بوقراطو" که گویند بقراط حکیم به دلیل گل و گیاه زیادش به این کوه سفر کرده و از گیاهان دارویی آن استفاده کرده است . این کوه هم اکنون نیز محل رجوع دانشجویان و مردم نقاط دیگر کشورمان می باشد. این کوه در بخش "سردرود" (دمق )[ شهرستان رزن ] واقع شده است .
14- "موللاحوسئین" : "ملاحسینقلی شوندی درجزینی همدانی" عارف نامدار .
15- "فانی" : "نصرالله خان اصلانی" ملقب به "فانی" شاعر خوشزبان از حومه شهرستان رزن .
16- "عوبئید زاکانی" : شاعر طناز فارسی سرا که گویند از اهالی روستای "زاکان" بوده است .
17- "یددی بولاغ" : هفت عدد چشمه واقع در "ملاجرد" ( ملاگرد ) شهر "قوروه" .
18- "اثیرالدین عومانی" : شاعر معروف قرن هفت و هشت هجری , اهل روستای "عُمّان" [ از توابع شهرستان رزن ] .
19- "شیخْ موقیم" : "شیخْ مقیم" روحانی عارف روستای "فارسجین" که نفسی گرم داشته و مراد مردم بوده است .
20- "تیلیم خان" : شاعر و عاشق ترک زبان اهل روستای "مراغه" ( مره غئی ) "ساوه" که اشعار او به زبان ترکی مشهور است . از او اشعاری به عربی ، فارسی و روسی نیز به جای مانده است . مجموعه اشعار او توسط مرحوم زنده یاد "علی کمالی" گردآوری گردید که شامل عاشقانه ها ، مدایح و ... می باشد که متاسفانه با فوت مرحوم "کمالی" مجموعه آماده تنظیم خان مسکوت ماند . کنگره ای هم با شرکت ادیبان و سخن شناسان در روستای زادگاه اش به سال 1372 هجری شمسی برگزار گردید .
21- "حاجی ستتار" : "حاج ستار ابراهیمی" فرمانده گردان حضرت علی اصغر (ع) شهرستان رزن جمعی لشکر 32 انصار الحسین در زمان جنگ ؛ این شهید , اهل روستای "قاییش" بخش "سردرود" شهرستان "رزن" بود .
22- "علی چیت ساز" : فرمانده اطلاعات عملیات سپاه همدان .
23- "اومیدی" : "اومیدی عابد" , سرباز فداکار اهل روستای "بابانظر" بخش "سردرود" شهرستان "رزن" که افسران نظامی زمان طاغوت را به رگبار گلوله بسته بود .
24- "سردرود" : یکی از "بخش" های شهرستان "رزن" .
25- کدده : "کَنْد" در زبان ترکی به معنای "روستا" و "ده" است . کدده ( = کندده ) .
26- "شوند" : روستایی است سرسبز از توابع بخش "قوروه" درجزین شهرستان "رزن" [ زادگاه عارف کبیر الهی و حکیم صمدانی" آیت الله العظمی آخوند ملا حسینقلی شوندی درجزینی " ] .
27- در سالهای نه چندان دور ، در شهرستانها و مناطق ترک نشین استان همدان از جمله شهرستان رزن , بهار ( باهار ) , کبودراهنگ ( کوره نگ ) و ... , بعضی خانواده ها دام ( گاو ، گوسفند و ... ) محدودی داشتند و شیر دامهاشان ، برای بدست آوردن فرآورده های دامی مثل ماست ، کره ، روغن و ... کفاف نمی کرد ؛ از همین رو هر چند خانواده با توافق با یکدیگر , شیر دامهایشان را هر روز به یک خانواده عضو گروه می دادند ؛ مثلاً اگر هفت خانواده با هم قرار می گذاشتند ، هر روز یک خانواده از گروه ، به نوبت ، شیر شش خانوادهی دیگر را دریافت میکرد و به این نهاد زیبا و سنتی تعاونی , "واراداشلوق" / varadaşloğ یا "وَرَهداشلوق" / vərədaşloğ " یا "وارَه اوْلماق" / Varə Olmaq " میگفتند .
در شهرستان " ساوه " نیز این گونه همیاری مرسوم بوده و به هر یک از اعضاء تعاونی " واراداش" / varadaş " گفته میشد . ( نگاه کنید به کتاب : " فرهنگ مردم کوهپایهی ساوه " نوشتهی : عبدالله سالاری ، ناشر : سازمان میراث فرهنگی کشور ، چاپ اول – 1379 ، صفحه 130 ) .
28- "قارا قیه" : به ترکی ادبی "قارا قایا"[صخره سیاه] , روستایی است از توابع بخش "قوروه درجزین" شهرستان "رزن" . پس از برداشت محصول کشاورزی , مردم روستاهای "قارا قیه" ، "سونغور اووا" و "گوروسون" (جاروسجین) به شکرانه محصول خوب ، مراسم قربانی ، با حضور همه مردم برپا می کنند و ساکنان روستاهای همجوار به شکرانه نعمت خداوندی ، مهمان خوان گسترده آنان می شوند . این مراسم اواخر آذر یا اول آبان با اعلام ریش سفیدان برگزار می گردد .
29- کؤهنه دئییرمان [ آسیاب قدیمی ] : آسیاب های قدیمی ولایت "درگزین" , آبی بوده اند . هر روستایی اگر آسیابی داشت , هم نیازش برآورده می شد و هم مایه فخر بود . هر چند اکنون سالهاست از گردش بسیار قدیمی و خستگی ناپذیر آسیابهای آبی , نقلی مانده است که فقط به ایهام زندگی در دایره بسته امروزین ، در کلام , به شاعران یاری می رساند .
30- "خسته قاسیم" : شاعر و عاشق تُرک ، شبهای دراز و تار روستائیان , به نقل شیرین آشیق و نوای چؤگور , کوتاه و به روشنی , پیوند می خورد . "خسته قاسیم" روایتی سوزناک تر از "اصلی ـ کرم" داشته و بر دل جوانانِ نگاه به ما دوخته و پیرانِ عمر رسیده بر لب بام , چون نوای دلنشین بهشتی می نشسته است .
31- "قارقو" : نِی آهنی . نوای محزون تر از چؤگور (که ساز شنیدن گروهی بود)"قارقو" , روزهای دراز بیابان چوپانان را , با نوای خود , به شب وصله می زد . غم تنهایی عاشقانه با این ساز , همساز بوده است.
32- تارو : خُدا
33- اهمن و بهمن : در اعتقاد مردم ، اهمن و بهمن , دهه دوم اسفند ماه است که زمستان , آخرین برفها و سرمای سوزناکش را عرضه می نماید , غافل از اینکه عمرش رو به پایان است .
34- قلیچ داغ : یکی از سه برادران که در اصل به شکل شمشیر در فرهنگ مردم بومی اطراف کوه معروف شده است .
35- درگزین اوغلو : اشاره به "درگزین" قدیم که شامل چهار بخش فعلی شهرستان "رزن" شامل : "بخش مرکزی" , "قوروه" ، "سردرود" و "فامنین [پامبولی] " بوده است که فرزندان غیور و سخت کوشی را در دامن خود پرورانده است .