همدان بیزیم یوردوموز

قابل توجه ترک زبانان عزیز:

در موزه ایران باستان و موزه لوور پاریس در قسمت تاریخ ایران پیش از آریایی ها (عیلام) به مجسمه های کوچک نوازندگانی با قدمت دو هزاره قبل از میلاد بر می خوریم که همچون عاشیق های امروزی سرپا ایستاده و ساز خود را بر روی سینه نگه داشته اند. چنین نوازندگانی را که مشابهش را می توان فقط در میان ترکان امروزی پیدا کرد سرنخی از قدمت هنر موسیقی عاشیقی ترکان به دست می دهد. امروزه هنر عاشیق در میان مردم کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، ترکیه، ترکمنستان، قفقاز و دیگر مناطق ترک نشین رایج است. عاشیق‌ها وارث یکی از غنی‌ترین بخش‌های ادبیات و فرهنگ شفاهی آسیا هستند.

 این یافته ها پاسخی است محکم بر قدمت تمدن ترکان ایران، و پاسخی محکم به کسانی که میگویند ترکان 300 یا 400 سال بیشتر نیست که به ایران آمده اند.  



عاشیقهای همدان از دیرباز در زنده نگاه داشتن موسیقی بومی این ناحیه کوشیده‌اند. ساز اصلی عاشیقهاچوگور است که بازمانده ساز کهن ترکی «چونگور» است.
در شهرستانهای شمالی استان همدان: رزن، فامنین، کبودراهنگ، بهار شهرستانهای اسدآباد، همدان و ملایر موسیقی ترکی رایج است. این شکل از موسیقی بنا به استفاده از لحنها و پرده‌های بخصوص با موسیقی عاشیقهای سایر نواحی ترک نشین شباهتها و تفاوتهایی دارد.
اصطلاح عاشیق یا آشیق در آناتولی و آذربایجان به خوانندگان سیاری دلالت داشته که انواع مختلفی از اشعار عامیانه یا داستانهای عاشقانه ترکی را خلق و اجرا می‌کرده‌اند. عاشیق در استان همدان نیز عموماً به شخصی اطلاق می‌شود که نوازنده چگور است و در حین نواختن، به خواندن و نقل داستان می‌پردازد.

ویژگی موسیقی شمال همدان

بسیاری از مقامهای محلی این ناحیه حالت آوازی‌-ضربی‌ دارد؛ چنان که شاید نتوان در اجرای آنها به سهولت سازهای ضربی به کار برد؛ از این رو به ندرت در کنار چوگور یا کمانچه محلی، سازهایی همچون دایره می‌نوازند. همچنین گروه نوازی نیز در میان نوازندگان محلی همدان چندان رایج نیست. این ویژگی در میان عاشیقهای آذربایجان غربی، اوزانهای ترکیه و شاهسونهای قم، همچنین بخشیهای شمال خراسان و باغشی‌های ترکمن مشترک است؛ البته دونوازی به شکل چوگور و بالابان یاکمانچه و چوگور کمابیش متداول بوده است؛ اما گروه نوازی چند چوگور با هم یا با سازهای دیگر اصلاً مرسوم نیست. در توضیح تمایل نوازنده‌ها به تکنوازی یا عدم کاربرد سازهای ضربی، می‌توان گفت که اکثر نغمات محلی، ریتم منظم ندارند و در نواختن یک مقام، گاه از میزانهای مختلف استفاده می‌شود و تعدادی از مقامها نیز اساساً ضربی نیست. از سوی دیگر، متداول‌ترین کاربرد این موسیقی، در نقل داستان بوده‌است که عاشیقها به مناسبت حال و هوای مجلس و اقتضای داستان پردازی خود، از نغمه‌ها و مقامها و ریتمهای مختلف استفاده می‌کند؛ در حالی که کاربرد هم‌نوازی، اغلب در اجرای تصنیف است ودر موسیقی ترکی منطقة همدان، تعداد تصانیف، اندک است.

داستانهای رایج مورد استفاده عاشیقهای همدان

داستانهای رایج در منطقه که بصورت پراکنده و غیر منظم از زبان عاشیق ها روایت شده است را می توان به این ترتیب نام برد: شاه اسماعیل، غریب و شاه صنم، اصلی و کرم، کوراغلو، خسته قاسم، خالن همراه، گرگلی محمد، عاشق آیدن، طاهر میرزا و زهره میرزا، محمود و نگار، سیدی، حیدر کولیور، شیرین بیرچک، سلیم خان و گرجی، تیلم خان، رضا گوچک، محمد بیگ جان سوداگر، قربانی و زلیخا، عباس دوخارخانی و گولگز، لیلی و مجنون، شیرین و فرهاد، یوسف و زلیخا، محمد و پری، بهرام و گلندام، همراه و سایاز پری، صیاد و سادات، خسرو و صنم، کلبی و حوری زاد، مت (محمد) حسن خان، سلیم شمس، معصوم و افروز پری، فرهاد و گلشاد، میرزا محمود، ورقه و معراج نامه (معراج نامه مشتمل بر صد و یک بیت است و در نوع خود یکی از بلندترین و زیباترین داستانها به شمار می رود و داستان آن، همانطور که از نامش پیداست، روایت معراج حضرت محمد را در بر دارد).

عنوان چند مقام محلی

چند مقام که در ترکی همدان هاوا یا صوت نیز گفته می‌شود:

• بوتون‌شیکسته
• بایاتی
• چرّا (منسوب به شرّاء همدان)
• دوبیتی
• ردبار (رودبار)
• زارُتما
• شاختایی
• عثمانلی
• قُبا (یا کسمه)
• نیم‌قُبا
• کَرَم (یانقون کَرَم، هجران کَرَم، یورقون کَرَم و لَلَه کَرم)
• کوراوغلو
• گرایلی
• کله گرایلی
• ماران (منسوب به مهاجران)
• مهربان (به چند مقام مشابه اطلاق می‌شود).
• هشتری
• یاریم‌شکسته (یا گزمه)

شاعرانی که اشعارشان در بین عاشیقها ی منطقه رایج است

خسته قاسم تیکمه‌داشلی، رضا باهارلی، شاه اسماعیل صفوی، عباس توفارقانلی. تیلیم خان اهل روستای مرغی(Maraghey) در مناطق مزلقان کیلومتر ۷۰جاده ساوه به همدان و ندرتا از اشعار دیگر شاعران.